憶秦娥
苔已綠
幾回霜露秋黄菊
秋黄菊
色轉梧桐
桂花香熟
長天遙雁還相續
匆匆歲月來催促
來催促
又同歡伯
舉觴濃郁
ỨC TẦN NGA
Đài dĩ lục
Kỉ hồi sương lộ, thu hoàng cúc
Thu hoàng cúc
Sắc chuyển ngô đồng
Quế hoa hương thục
Trường thiên dao nhạn hoàn tương
tục
Thông thông tuế nguyệt lai thôi xúc
Lai thôi xúc
Hựu đồng hoan bá
Cử thương nùng úc
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 23/4/2025
Hoan
bá 歡伯
/ 欢伯: biệt
danh của rượu.
Rượu có thể mang hoan lạc đến cho
con người, quên đi những phiền não, cho nên rượu cũng được xưng là “hoan bá” 欢伯. “Hoan bá” xuất hiện sớm nhất trong “Dịch lâm –
Khảm chi đoài” 易林 - 坎之兌 của Tiêu Diên Thọ 焦延寿đời Hán:
Tửu vi
hoan bá, trừ ưu lai lạc.
酒为欢伯, 除忧来乐
(Rượu
là hoan bá, trừ bỏ những ưu phiền, mang đến niềm vui)
Đây cũng là một trong những nguyên
nhân trọng yếu vì sao mọi người luôn không quên rượu.
Trong rất nhiều thơ từ cổ cũng từng
dùng “hoan bá” 欢伯làm biệt hiệu của rượu, như Dương
Vạn Lí 杨万里 đời Tống trong “Hoà Trọng
Lương xuân vãn tức sự” 和仲良春晚即事bài thứ
4 có viết:
Bần
nan sính hoan bá
Bệnh cảm
khoá liên tiền
贫难聘欢伯
病敢跨连钱
(Lúc
nghèo, khó mà mời được hoan bá đến vui
Khi bệnh,
cũng không dám dùng tiền lãng phí)
Trong bài thơ “Đề Tương Trung quán”
题湘中馆có
câu:
Sầu
biên chính vô nại
Hoan
bá nhất tương khai
愁边正无奈
欢伯一相开
(Có nỗi
sầu bên cạnh không biết phải làm thế nào
Chỉ biết
vui cùng hoan bá)
Tiền Khiêm Ích 钱谦益 đời Thanh trong “Thứ vận Từ tẩu Văn Hồng thất thập
tự thọ” 次韵徐叟文虹七十自寿cũng
viết rằng:
Phù
sinh tác bạn giai hoan bá
Bạch
nhãn khan nhân tức thuỵ hương
浮生作伴皆欢伯
白眼看人即睡乡
(Làm bạn
chốn phù sinh này đều là hoan bá
Chẳng
ai hợp ý, chỉ biết có ngủ say)
(Từ Cẩn 徐瑾: “Tửu tục” 酒俗,
Thiên Tân Nhân dân xuất bản xã, 2012)
Thương 觴: chén uống rượu.
Về
chữ 觴
Trong
Khang Hi tự điển 康煕字典có chép:
“Đường
vận” 唐韻
phiên thiết là “thức dương” 式陽
“Tập
vận” 集韻,
“Vận hội” 韻會,
“Chính vận” 正韻phiên thiết là “thi dương” 尸羊đều có âm là 商 (thương).
Trong
Thuyết văn 說文giải thích rằng:
Chí thực viết thương, hư viết
chí
觶實曰觴, 虛曰觶
(Cái chí
mà đã có rượu bên trong thì gọi là thương, chưa rót rượu còn để trống không thì
gọi là chí)
“Vận
hội” 韻會cho
rằng, “thương” 觴là
gọi chung các chén uống rượu.
(Thượng
Hải: Thượng Hải thư điếm xuất bản xã, 1985)
“Hán
Việt tự điển” của Thiều Chửu có chép:
1-Cái chén uống rượu.
2-Cái chén đã rót rượu, như “phủng
thương thượng thọ” 奉觴上壽dâng chén rượu chúc thọ.
3-Lạm thương 濫觴: cái mối nhỏ gây nên sự lớn.
Ta quen đọc là “chàng” (tràng / trường - HCH)
Tạm dịch
Rêu đã lên xanh,
Mấy độ sương bay, thu đến cúc đã
trổ vàng.
Thu đến cúc đã trổ vàng,
Ngô đồng đã đổi sắc,
Hoa quế đã thơm lừng.
Trên trời cao, bầy nhạn từ
phương xa nối nhau bay về,
Thời gian vội vàng đến thúc giục,
Đến thúc giục.
Ta lại cùng hoan bá,
Nâng li thơm phức.