一員總督重臣
胡宗名憲經綸兼才
奉行推轂特差
邊陲撥剿設排董戎
Nhất
viên tổng đốc trọng thần,
Hồ
Tôn danh Hiến kinh luân kiêm tài.
Phụng
hành thôi cốc đặc sai,
Biên thuỳ bát tiễu, thiết bài đổng nhung.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 07/4/2025
Tạm dịch
từ bốn câu trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.
Có
quan tổng đốc trọng thần
Là Hồ
Tôn Hiến, kinh luân gồm tài.
Đẩy
xe, vâng chỉ đặc sai,
Tiện
nghi bát tiễu, việc ngoài đổng nhung.
(câu
2451 – 2454)
( “Từ
điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh)
Theo “Truyện Kiều” bản kinh đời
Tự Đức, do Nguyễn Quảng Tuân phiên âm và khảo dị, câu 2458 là:
Tiện nghi phủ tiễu, việc ngoài đổng nhung (2458)
Bản dịch
sang Trung văn của Hoàng Dật Cầu 黄軼球
突然来了一位总督, 朝廷倚重,
名喚胡宗宪, 才識宏通.
奉旨出师, 帝眷方隆,
剿除海寇, 軍事全权操纵.
Đột
nhiên lai liễu nhất vị tổng đốc, triều đình ỷ trọng,
Danh
hoán Hồ Tôn Hiến, tài thức hoành thông.
Phụng
chỉ xuất sư, đế quyến phương long,
Tiễu
trừ hải khấu, quân sự toàn quyền thao túng.
(In tại nhà in Nhật Báo Giải phóng, 1976)
Về tên
gọi Hồ Tôn (Tông) Hiến, các bản “Truyện Kiều” như bản năm 1866 do Nguyễn Quảng
Tuân phiên âm – Khảo dị và chú giải, bản năm 1871 (Liễu Văn Đường) bản Nôm cổ
nhất do Nguyễn Quảng Tuân phiên âm và khảo dị đều khắc là 胡宗憲, riêng bản kinh đời Tự Đức năm 1870 cũng do Nguyễn Quảng
Tuân phiên âm và khảo dị thì là 胡尊憲.
Kinh luân: Gỡ các mối tơ và bện lại
thành dây. “Kinh luân” 經綸nghĩa gốc là chỉnh lí các sợi
tơ, dẫn đến nghĩa trị lí đại sự quốc gia.
Ở quẻ Truân 屯trong kinh Dịch 易, có ghi:
Tượng viết: Vân lôi Truân,
quân tử dĩ kinh luân.
象曰: 雲雷屯, 君子以經綸
(Tượng viết: Mây và sấm (những
năng lực thiên nhiên) là hình tượng của quẻ Truân. Người quân tử (người lãnh đạo)
phải biết áp dụng các nguyên tắc và chính sách tổ chức nhà nước.)
(Theo Dương Ngọc Dũng, Lê Anh
Minh: Kinh Dịch cấu hình tư tưởng Trung Quốc. Nxb Khoa học xã
hội, 2006)
Và trong Trung dung 中庸có câu:
Duy thiên
hạ chí thành, vi năng kinh luân thiên hạ chi đại kinh, lập thiên hạ chi đại bản,
tri thiên hạ chi hóa dục.
唯天下至诚, 为能经纶天下之大经, 立天下之大本, 知天下之化育
(Chỉ có lòng chân thành tối cao
với thiên hạ, mới có thể trở thành điển phạm trị lí quốc gia, gây dựng gốc lớn
trong thiên hạ, nhận thức được đạo lí thiên địa hoá dục muôn vật)
https://baike.baidu.com/item/%E4%B8%AD%E5%BA%B8/5700593
Thôi cốc 推轂: tức “đẩy xe”, chỉ đẩy xe tiến lên, một lễ tiết
long trọng khi đế vương nhậm mệnh tướng soái, tức khi viên tướng vâng mệnh vua
đi đánh dẹp, nhà vua sẽ tiễn ra cổng thành, lấy tay đẩy xe viên tướng một cái tỏ
ý uỷ thác một công việc quan trọng.
Trong Sử kí – Trương Thích Chi, Phùng Đường liệt truyện 史记 -张释之冯唐列传 có ghi:
Đương thị
chi thời, Hung nô tân đại nhập Triều Na, sát Bắc địa Đô uý Ngang. Thượng dĩ Hồ
khấu vi ý, nãi tốt phục vấn Đường viết:
“Công
hà dĩ tri ngô bất năng dụng Liêm Pha, Lí Mục dã?”
Đường
đối viết:
“Thần
văn thượng cổ Vương giả chi khiển tướng dã, quỵ nhi thôi cốc, viết ‘Khổn dĩ nội
giả, quả nhân chế chi; khổn dĩ ngoại giả, tướng quân chế chi. Quân công tước
thưởng giai quyết vu ngoại, quy nhi tấu chi.’ Thử phi hư ngôn dã ...”
当是之时, 匈奴新大入朝那, 杀北地都尉卬. 上以胡寇为意, 乃卒复问唐曰:
“公何以知吾不能用廉颇, 李牧也?”
唐对曰:
“臣闻上古王者之遣将也, 跪而推毂曰: ‘阃以内者寡人制之, 阃以外者将军制之. 军功爵赏皆决于外, 归而奏之.’ 此非虚言也 ...”
(Lúc bấy giờ, Hung nô cử binh
xâm nhập huyện Triều Na, giết chết Đô uý quận Bắc Địa là Ngang. Văn Đế vì quân
Hung nô mà lo, cuối cùng bèn hỏi Phùng Đường:
“Sao ông biết ta không thể dùng
Liêm Pha, Lí Mục?”
Phùng Đường đáp:
“Thần nghe nói, quân vương thời
cổ khi phái khiển tướng quân, đã quỳ xuống đẩy xe, nói rằng: ‘Việc từ cổng
thành ngoài trở vào thì quả nhân làm chủ, việc từ cổng thành ngoài trở ra thì
giao cho tướng quân quyết đoán. Luận công ban thưởng phong tước đều do tướng
quân bên ngoài quyết định, khi trở về mới báo lên.’ Đó không phải là nói
suông.”)
http://wyw.5156edu.com/html/z7881m6496j3414.html
Ở đây
ý nói nhà vua sai Hồ Tôn Hiến đi đánh dẹp Từ Hải.
Bát tiễu
撥剿:
“bát” 撥là trừ sạch, dẹp sạch; “tiễu” 剿là chặn lại diệt trừ.
Thiết
bài 設排: bố trí, xếp đặt.
Đổng
nhung 董戎: chủ trì quân sự, nắm giữ việc quân.