VƯƠNG THỦ NHÂN
王守仁
Vương Thủ Nhân 王守仁 (1472 – 1529): lí học gia,
giáo dục gia đời Minh, tự Bá An 伯安, người
Dư Diêu 余姚 (nay thuộc Chiết Giang 浙江), từng xây nhà nơi động Dương
Minh 阳明tại quê nhà, người đời gọi ông
là “Dương Minh tiên sinh” 阳明先生. Ông lúc
trẻ chăm học, giỏi suy nghĩ, từng đọc nhiều trứ tác của Chu Hi 朱熹, suy nghĩ đến câu:
Chúng vật tất hữu biểu lí tinh thô,
nhất thảo nhất mộc, giai hàm chí lí.
众物必有表里精粗, 一草一木, 皆涵至理.
(Mọi vật tất có ngoài có trong có tinh
có thô, một cỏ một cây, đều hàm chứa lí của nó)
Để nắm bắt thực tiễn “cách vật trí
tri” 格物致知 (1) mà ông đã ngồi trước đình,
“cách” 格cây trúc 7 ngày 7 đêm, đến nỗi
hao tổn tâm trí thành bệnh.
Năm Hoằng Trị 弘治 thứ 12 (năm 1499) ông đậu Tiến sĩ. Năm
Chính Đức 正德 nguyên niên (1506), nhân vì phản
đối hoạn quan Lưu Cẩn 刘瑾, bị biếm
làm “Long Trường Dịch thừa” 龙场驿丞 ở Quý
Châu 贵州. Tại Long Trường 龙场, Vương Thủ Nhân xây dựng gian
nhà bằng đá, ông kết hợp sự việc đã từng gặp trong nhiều năm, ngày đêm phản tỉnh.
Một ngày nọ vào lúc nửa đêm, ông đột nhiên đốn ngộ, đó chính là “Long Trường ngộ
đạo” 龙场悟道nổi tiếng. Sau do trấn áp cuộc
khởi nghĩa nông dân và bình định “Thần Hào chi loạn” 宸濠之乱 (2), ông được phong là Tân Kiến Bá
新建伯, làm quan tới chức “Nam Kinh
Binh bộ Thượng thư” 南京兵部尚书.
Khi mất, có tên thuỵ là Văn Thành 文成. Trứ tác của ông có “Vương Văn Thành Công toàn thư” 王文成公全书do môn nhân biên tập thành, trứ tác triết học nổi tiếng trong đó là “Truyền tập lục” 传习录, “Đại học vấn” 大学问.
Chú của
người dịch
1-Cách
vật trí tri 格物致知: là mệnh đề về nhận thức luận
cổ đại ở Trung Quốc, nghiên cứu tận cùng nguyên lí, quy luật của sự vật để có
được tri thức, nói tắt là “cách trí” 格致.
“Cách” 格 có nghĩa là xét cho đến tận
cùng.
2-Thần Hào chi loạn 宸濠之乱: năm Chính Đức 正德 thứ 14 đời Minh Vũ Tông 明武宗 (năm 1519), Ninh Vương Chu Thần Hào 宁王朱宸濠ở Nam Xương 南昌khởi binh phản loạn tranh đoạt hoàng vị, đây là cuộc phản loạn cuối cùng do phiên vương phát động trong lịch sử.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 11/4/2025
Nguồn
TRUNG QUÔC CỔ ĐẠI VĂN HOÁ THƯỜNG
THỨC TỪ ĐIỂN
中国古代文化常识辞典
Thương vụ ấn thư quán từ thư
nghiên cứu trung tâm, 2024