恩德平成既久
人人感激功勞
自從兵刀暴起
無定堆骨添高
何故甘心遺臭
千年誰頌黄巢
Ân đức
bình thành kí cửu
Nhân
nhân cảm kích công lao
Tự
tùng binh đao bạo khởi
Vô Định
đôi cốt thiêm cao
Hà cố
cam tâm di xú
Thiên niên thuỳ tụng Hoàng Sào
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 06/3/2025
Tạm dịch
từ sáu câu trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.
Bình
thành công đức bấy lâu
Ai ai
cũng đội trên đầu biết bao
Ngẫm
từ dấy việc binh đao
Đống
xương Vô Định đã cao bằng đầu
Làm
chi để tiếng về sau
Ngàn
năm ai có khen đâu Hoàng Sào
(câu 2491
– 2496)
( “Từ
điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh)
Theo “Truyện Kiều” bản kinh đời
Tự Đức, do Nguyễn Quảng Tuân phiên âm và khảo dị, câu 2496 là:
Ai ai
cũng đội trên đầu xiết bao
(2496)
Bản dịch
sang Trung văn của Hoàng Dật Cầu 黄軼球
平治久
万民拥戴非常
自从干戈掀动
无定河边骨, 高似山崗
底事万年遺臭
黄巢气运岂能长?
Bình
trị cửu,
Vạn
dân ủng đới phi thường.
Tự
tùng can qua hiên động,
Vô Định
hà biên cốt, cao tự sơn cương.
Để sự
vạn niên di xú?
Hoàng
Sào khí vận khởi năng trường?
(In tại nhà in Nhật Báo Giải phóng, 1976)
Bình thành 平成: Xuất xứ từ
câu “Địa bình thiên thành” 地平天成 trong Thượng
thư – Đại Vũ mô尚书 - 大禹谟. Nguyên
chỉ việc ông Vũ trị thuỷ thành công khiến muôn vật trong thiên hạ trưởng thành.
Về sau dùng để ví mọi việc được sắp xếp ổn thoả, thiên địa bình hoà vô sự.
Địa
bình thiên thành, lục phủ tam sự duẫn trị, vạn thế vĩnh lại, thời nãi công.
地平天成, 六府三事允治, 万世永赖, 时乃功
(Thuỷ
thổ được trị bình, muôn vật trưởng thành, lục phủ tam sự đã được sắp đặt trật tự,
muôn đời sau đều nhờ cậy vào công lao to lớn của ông)
https://baike.baidu.com/item/%E5%9C%B0%E5%B9%B3%E5%A4%A9%E6%88%90
Trong Tả
truyện – Văn Công thập bát niên 左传 - 文公十八年 có ghi:
Thuấn
thần Nghiêu, cử bát khải, sử chủ hậu thổ, dĩ quỹ bách sự, mạc bất thời tự, địa
bình thiên thành.
舜臣尧, 举八恺, 使主后土, 以揆百事, 莫不时序, 地平天成.
(Lúc
ông Thuấn làm bề tôi cho Đế Nghiêu, đã tiến cử tám người hiền tài, để họ đảm
nhiệm chức quan quản lí đất đai, xử lí trăm việc, không việc nào là không thuận
thời, thiên địa bình hoà vô sự)
http://www.guoxuemeng.com/guoxue/215.html
Vô Định 無定: tên một
con sông.
Trần
Đào 陈陶 đời Đường với bài Lũng Tây hành 陇西行 viết rằng:
Thệ tảo Hung Nô bất cố thân
Ngũ thiên điêu cẩm táng Hồ trần
Khả liên Vô Định hà biên cốt
Do thị xuân khuê mộng lí nhân
誓扫匈奴不顾身
五千貂锦丧胡尘
可怜无定河边骨
犹是春闺梦里人
(Thề quét sạch Hung Nô sá gì đến thân mình
Năm ngàn chiến sĩ khoác cẩm bào đã vùi thây nơi đất Hồ
Đáng thương cho đống xương phơi bên bờ sông Vô Định
Hãy còn là người trong mộng của những người vợ chốn
phòng khuê)
http://www.ruiiq.com/shi/cent01.html
https://www.163.com/dy/article/G2NNJOQP0541TJAO.html
Câu 4, có tư liệu là: Do thị thâm khuê mộng lí nhân犹是深闺梦里人
http://www.shigeku.com/xlib/gd/ts300/308.htm
http://www.52tangshi.com/tangshi/1011.html
Hoàng Sào 黄巢 (820 – 884): Người Oan Cú 冤句 Tào Châu 曹州 (nay là phía tây nam Hà Trạch菏泽 Sơn Đông 山东), lãnh
tụ khởi nghĩa nông dân cuối thời Đường.
Hoàng Sào xuất thân trong một gia đình buôn muối, giỏi về cưỡi ngựa bắn cung,
lúc nhỏ đã có tài về thơ, lên 5 tuổi đã làm được thơ, nhưng sau khi thành niên
thi nhiều lần không đậu. Trước cuộc khởi nghĩa của Vương Tiên Chi 王仙芝 một năm, vùng Quan Đông 关东 phát sinh đại hạn, quan lại cưỡng
bức bách tính nộp tô thuế, phục vụ sai dịch, bách tính không còn con đường nào
khác đã tụ tập chung quanh Hoàng Sào, nhiều lần tiến hành xung đột vũ trang với
quan lại triều Đường.
Tháng 6 năm Càn Phù 乾符 thứ 2 (năm 875), Hoàng Sào cùng
8 người bà con hưởng ứng Vương Tiên Chi. Tháng 2 năm Càn Phù thứ 4 (năm 877),
Hoàng Sào dẫn quân công hãm Vận Châu 郓州, giết
chết Tiết độ sứ Tiết Sùng 薛崇. Năm
Càn Phù thứ 5 (năm 878) Vương Tiên Chi qua đời, mọi người tôn Hoàng Sào làm chủ,
hiệu xưng là “Xung thiên đại tướng quân” 冲天大将军, cải
nguyên là Vương Bá 王霸. Tháng
Giêng năm Càn Phù thứ 6 (879), binh vây Quảng Châu广州. Ngày
17 tháng 11 năm Quảng Minh 广明 nguyên niên (năm 880), Lưu thủ
Đông Đô là Lưu Doãn Chương 刘允章 nghinh đón quân Hoàng Sào vào Lạc
Dương 洛阳. Ngày 1 tháng 12, binh đến Đồng
Quan 潼关. Ngày 13 tháng 12, binh tiến
vào Trường An 长安, lên ngôi hoàng đế tại điện
Hàm Nguyên 含元, lấy quốc hiệu là “Đại Tề” 大齐, kiến nguyên là Kim Thống 金统, đại xá thiên hạ.
Ngày 15 tháng 6 năm Trung Hoà 中和 thứ 4 (năm 884), Hoàng Sào bị bại
chết tại Lang Hổ cốc 狼虎谷. Đầu
niên hiệu Thiên Phục 天复 thời Chiêu Tông 昭宗, người cháu của Hoàng Sào là
Hoàng Hạo 黄皓dẫn tàn quân bỏ chạy, bị thổ
hào Tương Âm 湘阴là Đặng Tiến Tư 邓进思phục kích giết chết. Cuộc khởi
nghĩa nông dân cuối thời Đường kết thúc.
https://baike.baidu.com/item/%E9%BB%84%E5%B7%A2
Đôi cốt 堆骨: đống xương.
Tụng 頌: ca tụng,
khen ngợi.