NHẠN MÔN QUAN
Tên một quan ải thời cổ, tại đỉnh núi
Nhạn Môn 雁门huyện Đại 代 tỉnh Sơn Tây 山西hiện nay, là quan ải trọng yếu trên
Trường Thành 长城. Nhạn Môn quan cùng với Ninh Vũ
quan 宁武关, Thiên Đầu quan 偏头关hợp xưng là “Sơn Tây tam quan” 山西三关, tức “ngoại tam quan” 外三关.
Nhạn Môn quan phía bắc thông đến Đại Đồng 大同, phía nam đến Thái Nguyên 太原, tiến có thể vào thảo nguyên mênh mông, thoái có thể giữ vùng quan trung muôn dặm, từ xưa đã là yếu địa chiến lược biên phòng. Thời Tiên Tần, Triệu Vũ Linh Vương 赵武灵王 “Hồ phục kị xạ” 胡服骑射 (1), đánh bại Lâm Hồ 林胡, Lâu Phiền 娄烦, thiết lập các quận Vân trung 云中, Nhạn Môn 雁门, Đại quận 代郡. Tần Thuỷ Hoàng thống nhất cả nước phái Đại tướng Mông Điềm 蒙恬bắc xuất Nhạn Môn, thu phục vùng Hà Sáo 河套. Đời Hán, danh tướng Vệ Thanh 卫青, Hoắc Khứ Bệnh 霍去病, Lí Quảng 李广đều từng giong ruổi trong ngoài bên ải cổ Nhạn Môn, đánh Hung nô, lập công lao to lớn. Đầu thời Bắc Tống, vùng Nhạn Môn quan là chiến trường tranh đoạt kịch liệt giữa Tống và Liêu. Từ đời Nguyên về sau, dần theo sự từng bước hình thành cương vực quốc gia thống nhất của dân tộc Trung Hoa, phía bên trong Trường Thành được xem có tác dụng “nội biên” 内边đã mất, Nhạn Môn hùng quan sở thuộc cũng theo đó mà hoang phế.
Chú của
người dịch
1-Hồ phục
kị xạ 胡服骑射: tức mặc trang phục theo kiểu người
Hồ, huấn luyện cưỡi ngựa bắn cung, do Triệu Vũ Linh Vương 赵武灵王nước Triệu hậu kì thời Chiến Quốc
chủ trương. Ông chú trọng thực dụng, mạnh dạn cải cách.
Triệu Vũ Linh Vương 赵武灵王(năm 340 – năm 295 trước công nguyên),
vị quân chủ nước Triệu hậu kì Chiến Quốc. Khi ông lên ngôi, nước Triệu nghèo yếu,
thế nước suy vi, cương vực chỉ giới hạn ở vùng trung cùng nam bộ Hà Bắc 河北 và phía bắc Sơn Tây 山西 hiện nay, ngay cả những tiểu quốc
cũng thường đến xâm phạm, trong các trận chiến cùng một vài nước lớn, nước Triệu
cũng thường bại, đại tướng bị bắt, thành ấp bị chiếm. Trước tình cảnh đó, Triệu
Vũ Linh Vương nhỏ tuổi thấy nguy cơ mất nước trước mắt nên luôn cảm khái, muốn
cải cách, tìm con đường sống, trong lòng đã muốn “Hồ phục kị xạ” 胡服骑射. Trong “Chiến quốc sách –
Triệu sách nhị” 战国策 - 赵策二có chép:
Kim ngô (Triệu Vũ Linh Vương) tương
Hồ phục kị xạ dĩ giáo bách tính.
今吾 (赵武灵王) 将胡服骑射以教百姓.
(Nay ta (Triệu Vũ Linh Vương) sẽ dạy
cho bách tính Hồ phục xạ kị.)
Năm 307 trước công nguyên, Triệu Vũ
Linh Vương bắt đầu thực hiện cách mặc trang phục theo kiểu người Hồ, dạy cưỡi
ngựa bắn cung, khiến nước Triệu trở nên cường thịnh.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 11/3/2025
Nguồn
TRUNG QUÔC CỔ ĐẠI VĂN HOÁ THƯỜNG
THỨC TỪ ĐIỂN
中国古代文化常识辞典
Thương vụ ấn thư quán từ thư
nghiên cứu trung tâm, 2024