“MẪU ĐƠN ĐÌNH”
KIỆT TÁC CỦA CHỦ NGHĨA LÃNG MẠN
“Mẫu Đơn đình” 牡丹亭nguyên danh là “Hoàn hồn kí” 还魂记, còn có tên khác là “Đỗ Lệ Nương mộ sắc hoàn hồn kí” 杜丽娘慕色还魂记 là tác phẩm đại biểu của kịch tác gia đời Minh Thang Hiển Tổ 汤显祖, miêu tả tình yêu sinh tử của đại gia khuê tú Đỗ Lệ Nương 杜丽娘và thư sinh Liễu Mộng Mai 柳梦梅, ca tụng nhiệt tình việc phản đối lễ giáo phong kiến, truy cầu ái tình tự do hạnh phúc và yêu cầu mãnh liệt tinh thần giải phóng cá tính.
Shakespeare của phương đông
Kịch tác
gia đời Minh ưu tú nhất được suy tôn là Thang Hiển Tổ.
Thang Hiển
Tổ 汤显祖 (năm
1550 – năm 1616), tự Nghĩa Nhưng 义仍, hiệu Hải Nhược 海若, Thanh Viễn Đạo Nhân 清远道人, về già có hiệu là Nhược Sĩ 若士, Kiển Ông 茧翁, người Lâm Xuyên 临川 Giang Tây 江西. Ông xuất thân từ thư hương môn đệ, từ nhỏ đã đọc thi
thư, năm 21 tuổi đậu Cử nhân. Đương thời Nội các thủ phụ Trương Cư Chính 张居正muốn sắp xếp cho con mình đậu Tiến sĩ, để che mắt người
đời, muốn tìm mấy người có chân tài thực học làm nền, thế là phái người đi mua
chuộc Thang Hiển Tổ. Thang Hiển Tổ không vì thế mà động lòng, kết quả thì có thể
biết được, trong những năm tháng Trương Cư Chính nắm quyền, ông hai lần dự thi Hội
nhưng đều không đậu. Mãi đến sau khi Trương Cư Chính mất, Thang Hiển Tổ mới đậu
Tiến sĩ. Vị Nội các quyền thần mới là Thân Thời Hành 申时行 lôi kéo ông,
nhưng Thang Hiển Tổ cuối cùng từ chối “mĩ ý” của Thân Thời Hành, đến Nam Kinh 南京làm một chức quan không có thực quyền.
Tuy xa
trung tâm chính trị, nhưng Thang Hiển Tổ vẫn chưa buông bỏ tấm lòng ưu quốc ưu
dân. Ông trước mắt thấy tệ nạn chốn quan trường, đau lòng nhức óc, dám công kích,
người đời gọi ông là “cuông nô” 狂奴. Năm Vạn Lịch 万历 thứ 17 (năm 1589), bên bờ Thái hồ 太湖đất trắng ngàn dặm. Sứ thần phát chẩn thiên tai Dương
Văn Cử 杨文举 thừa
cơ hội lừa đảo mưu lợi, Thân Thời Hành vẫn giao ông ta nhiệm vụ trọng yếu, gia
quan tấn lộc. Thang Hiển Tổ không thể tiếp tục nhìn thấy cảnh đó, đã cầm bút viết
một hơi bản “Luận phụ thần khoa thần sớ” 论辅臣科臣疏dâng lên triều đình. Trong sớ đã chỉ thẳng nhóm Thân Thời Hành hại nước,
yêu cầu kiểm tra triệt để nhóm tham quan gian thần của Dương Văn Cử.
Tấu chương
giống như một quả tạc đạn ném vào kinh thành, làm chấn động cả triều đình. Các
quan bị phê bình công kích, có người giận dỗi không lên triều, có người dùng cách
từ chức để gây sức ép. Hoàng đế không phân đen trắng, biếm ông đến huyện Từ Văn
徐闻, một góc của bán đảo Lôi Châu 雷州làm Biên ngoại điển sử 编外典史 (thuộc quan dưới
tay quan huyện chuyên việc coi giữ ngục, truy bắt tội phạm, không nhập phẩm
giai), sau điều nhậm chức Tri huyện huyện Toại Xương 遂昌 Chiết Giang 浙江, được 5 năm, chính tích nổi bật, nhưng do áp chế cường
hào, xúc nộ bọn quyền quý nên đã dẫn đến sự phi nghị của cấp trên và sự phản đối
của thế lực địa phương, cuối cùng vào năm 1598 ông căm phẫn từ quan trở về quê
nhà. Sau khi từ quan, Thang Hiển Tổ chuyên tâm vào việc sáng tác thi văn hí kịch
cho đến lúc mất.
Thang
Hiển Tổ dám nói thẳng, cả đời không dựa vào quyền thế, chính khí lẫm nhiên và
tháo thủ khiết bạch, tính phản kháng và tính đấu tranh của ông đã có trong sáng
tác hí kịch. Trong tác phẩm, ông đã đem lí tưởng xã hội “sơn dã thanh, thuỷ dã
thanh, quan dã thanh, lại dã thanh” 山也清, 水也清, 官也清, 吏也清 (núi
trong, sông trong, quan trong, lại trong) viết vào từng giấc mộng đẹp, để lại
cho đời sau một bức tranh tươi đẹp đầy màu sắc, được ngợi ca là “Shakespeare của
phương đông”.
Vương
Tư Nhậm 王思任lúc điểm bình Thang Hiển Tổ đã khắc hoạ tính cách nhân
vật “không có gì là không từ gân tiết khiếu tuỷ, từ đó thăm dò đến chố sâu kín của
thất tình”.
Cuối cùng Thang Hiển Tổ đã vứt bỏ quan vị như miếng gân gà, mùa xuân năm 1598, không đợi cấp trên phê chuẩn, ông đã dâng tờ trình, dám xông vào hiểm nguy “tự ý rời bỏ chức vụ”, bắt chước Đào Uyên Minh, “Bạch Trạch cô chu nhất phú quy” 彭泽孤舟一赋归 (như Đào Uyên Minh với bài “Quy khứ lai hề từ” trên chiếc thuyền lẻ loi quay về) (1), về đến quê nhà Lâm Xuyên, ông dựng Ngọc Mính Đường 玉茗堂trong thành. Cũng trong năm đó, Thang Hiển Tổ 49 tuổi, hoàn thành tác phẩm “Mẫu Đơn đình” 牡丹亭… (còn tiếp)
Chú của người dịch
1-Đây là câu đầu trong bài thơ bát cú “Sơ quy” 初归 của Thang Hiển Tổ.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 20/02/ 2025
Nguyên tác Trung văn
LÃNG MẠN CHỦ NGHĨA KIỆT TÁC
“MẪU ĐƠN ĐÌNH”
浪漫主义杰作作
“牡丹亭”
Trong quyển
NHẤT BẢN THƯ ĐỘC ĐỔNG
TRUNG QUỐC TRUYỀN THUYẾT VĂN HOÁ
(quyển 1)
一本书读懂中国传说文化
Tác giả: Thạch Khai Hàng 石开航
Bắc Kinh: Trung Hoa Hoa kiều xuất
bản xã, 2012, tái bản 2019