量才为用
子思言苟变于卫侯曰: “其才可将五百乘 (1).”公曰: “吾知其可将; 然变也尝 (2)为吏, 赋 (3)于民而食人二鸡子, 故弗用也.” 子思曰: “夫圣人之官 (4)人, 犹匠之用木也, 取其所长, 弃其所短; 故杞梓 (5) 连抱而有数尺之朽, 良工不弃. 今君处战国之世, 迭爪牙之士, 而以二卵弃干城 (6) 之将, 此不可使闻于邻国也.”公再拜曰: “谨受教矣!”
(周纪一 - 安王王二十五年)
Phiên âm
LƯỢNG TÀI VI DỤNG
Tử Tư ngôn Cẩu Biến vu Vệ Hầu viết:
“Kì tài khả tướng ngũ bách thặng (1).” Công viết: “Ngô tri kì khả tướng;
nhiên Biến dã thường (2) vi lại, phú (3) vu dân nhi thực
nhân nhị kê tử, cố phất dụng dã.” Tử Tư viết: “Phù thánh nhân chi quan (4)
nhân, do tượng chi dụng mộc dã, thủ kì sở trường, khí kì sở đoản; cố khỉ
tử (5) liên bão nhi hữu sổ xích chi hủ, lương công bất khí. Kim quân
xứ chiến quốc chi thế, tuyển trảo nha chi sĩ, nhi dĩ nhị noãn khí can thành (6)
chi tướng, thử bất khả sử văn vu lân quốc dã.” Công tái bái viết: “Cẩn thụ giáo
hĩ!”
(Chu kỉ
nhất – An Vương nhị thập ngũ niên)
Chú thích
Đây là sự việc vào năm 377 trước công nguyên, quốc
vương nước Vệ (Vệ Hầu 卫侯, tên là Đồi
颓) muốn tìm người có tài có thể làm Đại tướng, nhằm tăng
cường cho quốc phòng. Cháu của Khổng Tử 孔子là Tử
Tư 子思tiến cử người lên Vệ Hầu, đồng thời
đề xuất kiến nghị.
1-Thặng 乘: chiến xa do bốn ngựa kéo. Theo biên chế quân sự thời
cổ, một thặng chiến xa có 3 giáp sĩ, với bộ tốt là 72 người.
2-Thường 尝: từng
3-Phú 赋: thuế điền địa, ở đây dùng như động từ ý là thu thuế.
4-Quan 官: ở đây dùng như động từ, ý là nhậm mệnh làm quan.
5-Khỉ tử 杞梓: tên gọi hai loại cây, cành của
khỉ liễu có thể đan thành đồ vật, gỗ cây tử dùng trong kiến trúc và chế tạo đồ
vật.
6-Can thành 干城: “can” 干 chính là cái thuẫn. Thuẫn và thành đều dùng để phòng vệ, cho nên ‘can thành” dẫn đến nghĩa bảo vệ.
Dịch nghĩa
LƯỢNG
THEO TÀI NĂNG MÀ SỬ DỤNG
Tử Tư tiến cử Cẩu Biến lên Vệ Hầu, nói rằng: “Tài năng của ông ấy có thể thống soái giáp sĩ và bộ binh của 500 chiến xa.” Vệ Hầu nói rằng: “Tôi biết ông ấy có thể làm Tướng, nhưng ông ấy từng là viên lại thu thuế, lúc thu thế trong dân, ông đã lấy trộm 2 cái trứng gà của bách tính, cho nên tôi không dùng.” Tử Tư nói rằng: “Phàm thánh nhân khi dùng người bổ nhiệm họ làm quan, giống như người thợ mộc dùng gỗ vậy, lấy chỗ tốt của gỗ mà bỏ đi chỗ xấu. Cho nên ngay cả cây khỉ cây tử có đến mấy thước mục nát, người thợ giỏi không vì thế mà vất bỏ không dùng đến. Nay ngài ở vào thời đại mà các nước tranh chiến không dứt, chọn kẻ sĩ trảo nha, nhưng với một người có tài chỉ vì người đó lấy trộm hai cái trứng mà không dùng làm tướng để bảo vệ đất nước, thì việc đó xin chớ để cho nước láng giềng biết được.” Vệ Hầu bái tạ, nói rằng: “Chân thành tiếp thụ những lời chỉ giáo của ông!”
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 26/02/2025
Nguồn
THÔNG
GIÁM GIAI THOẠI
通鉴佳话
Biên
soạn: Vương Vận Sinh 王运生
Dịch:
Vương Sằn 王兟
Bắc
Kinh: Văn vật xuất bản xã, 2013.