揚六言以開民智
屏四惡而服民心
Dương lục ngôn dĩ khai dân trí
Bính tứ ác nhi phục dân tâm
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 15/01/2025
Tạm dịch
Đề cao “lục ngôn” để
mở mang dân trí
Dẹp trừ “tứ ác” để thu phục dân tâm
Lục
ngôn 六言: điển
xuất từ “Luận ngữ - Dương Hoá” 论语
- 阳货.
Tử viết: Do dã. nhữ văn lục ngôn lục
tế hĩ hồ?
Đối viết: ‘Vị dã.’
‘Cư, ngô ngứ nhữ. Hiếu nhân bất hiếu học,
kì tế dã ngu. Hiếu trí bất hiếu học, kì tế dã đãng. Hiếu tín bất hiếu học, kì tế
dã tặc. Hiếu trực bất hiếu học, kì tế dã giảo. Hiếu dũng bất hiếu học, kì tế dã
loạn. Hiếu cương bất hiếu học, kì tế dã cuồng.’
子曰:
‘由也,女闻六言六蔽矣乎?’
对曰:
‘未也.’
‘居, 吾语女. 好仁不好学, 其蔽也愚. 好智不好学, 其蔽也荡. 好信不好学,其蔽也贼. 好直不好学, 其蔽也绞. 好勇不好学,其蔽也乱. 好刚不好学, 其蔽也狂.’
(Khổng Tử hỏi rằng: ‘Này anh Do, anh
đã nghe qua sáu đức và sáu điều che lấp chưa?
Tử Lộ đáp rằng: ‘Thưa chưa.’
‘Ngồi đó, ta nói cho con nghe. Ham chuộng
đức nhân mà không ham học, thì bị che lấp bởi sự ngu muội. Ham chuộng hiểu biết
mà không ham học, thì bị che lấp bởi tính phóng đãng. Ham chuộng điều trung tín
mà không ham học, thì bị che lấp bởi sự tổn hại. Ham chuộng ngay thẳng mà không
ham học thì bị che lấp bởi sự hà khắc khô cứng. Ham chuộng dũng mãnh mà không
ham học, thì bị che lấp bởi dễ gây rối phạm thượng. Ham chuộng sự cứng cõi mà
không ham học, thì bị che lấp bởi tính cuồng bạo.’)
Bính
tứ ác 屏四惡: điển
xuất từ “Luận ngữ - Nghiêu viết” 论语
- 尧曰:
Tử Trương vấn vu Khổng Tử: ‘Như hà
tư khả dĩ tùng chính hĩ?.
Tử viết: ‘Tôn ngũ mĩ, bính tứ ác, tư
khả dĩ tùng chính hĩ,’
………………
Tử Trương viết: ‘Hà vị tứ ác?’
Tử viết: ‘Bất giáo nhi sát vị chi ngược.
Bất giới thị thành vị chi bạo. Mạn lệnh trí kì vị chi tặc. Do chi dữ nhân, xuất
nạp chi lận, vị chi hữu ti.’
子张问于孔子:
‘如何斯可以从政矣?’
子曰:
‘尊五美, 屏四恶, 斯可以从政矣.’
…………………..
子张曰:
‘何谓四恶?’
子曰:
‘不教而杀谓之虐. 不戒视成谓之暴. 慢令致期谓之贼.
犹之与人也, 出纳之吝, 谓之有司.’
(Tử Trương hỏi Khổng Tử: ‘Như thế nào
thì có thể đảm đương chính sự?
Khổng Tử đáp rằng: ‘Tôn trọng năm mĩ đức,
trừ bỏ bốn ác chính (chính sự ác hiểm), thì có thể đảm đương chính sự.’
………………
Tử Trương hỏi: ‘Như thế nào là bốn ác
chính?’
Khổng Tử bảo rằng: ‘Đối với một việc nào đó, chưa dạy bảo dân mà đã ra tay sát hại họ thì đó gọi là tàn độc. Không sắp đặt răn bảo trước, chỉ cốt ở chỗ mong cho có thành tích thì đó gọi là hung bạo. Mệnh lệnh ban xuống chậm trễ mà đột ngột bảo tới kì hạn thì đó gọi là hại dân. Khen thưởng người tốt, cấp cho tài vật mà lại so đo bủn xỉn, thì đó gọi là kẻ nhỏ mọn ti tiện.’)