使君子
串串垂花紅白掛
晴天夜裡淡香流
花名可使名花在
君子乾乾總不休
SỬ QUÂN
TỬ
Xuyến
xuyến thuỳ hoa hồng bạch quải
Tình
thiên dạ lí đạm hương lưu
Hoa
danh khả sử danh hoa tại
Quân tử kiền kiền tổng bất hưu
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 24/10/2024
Sử quân
tử 使君子: biệt danh “lưu cầu tử” 留球子, “ngũ lăng tử” 五棱子, “đông quân tử” 冬均子, “thuỷ quân tử” 子, “thuỷ
quân diệp” 水君葉 “quân tử nhân” 君子仁, “sách tử quả” 索子果, “ngưỡng quang đằng” 仰光藤 … ta
thường gọi là “dây giun”, loại thực vật có hoa trong họ Trâm bầu. Lá mọc đối,
có hình bầu dục, hai mặt lá phủ một lớp lông mềm, hoa rủ chùm treo ngược, thời
kì ra hoa khoảng mùa hạ mùa thu, trái có 5 cạnh, khi chín có sắc đen.
Nguồn gốc tên gọi “Sử quân tử”
Tương truyền vào khoảng thời Bắc Tống,
tại Phan Châu 潘州Tứ Xuyên 四川 (nay thuộc Tùng Phan 松潘) có một vị thầy thuốc tên Quách Sử Quân 郭使君. Khi ông lên núi hái thuốc, đã phát hiện một loài thực vật,
lúc trái chín bên trong có chứa hạt giống. Một vị tiều phu cho ông biết, cây đó
tên là “lưu cầu tử” 留球子. Quách Sử Quân đem hạt “lưu cầu tử” về nhà, do vì hạt
chưa khô, sợ sinh nấm độc nên ông đã sao lên, mùi thơm lan toả khắp nơi. Đứa
cháu ngửi được mùi thơm, lấy ăn bốn năm hạt, không ngờ ngày hôm sau lúc nó đại
tiện thải ra được mấy con giun đũa. Quách Sử Quân phát hiện “lưu cầu tử” vốn là
vị thuốc trừ giun, thế là hàng xóm kéo đến xin, “lưu cầu tử” trở thành vị thuốc
chủ yếu trừ giun trong đông y. Quách Sử Quân được mọi người khen tặng là “Á
khoa y sinh” 啞科醫生 (thời
cổ, khoa chuyên trị cho trẻ em gọi là ‘á khoa’ 啞科), và
“lưu cầu tử cũng được gọi là “Sử quân tử” 使君子.
https://phpweb.nutn.edu.tw/nutnplant/plant/column/column08.htm
Xuyến
xuyến 串串: từng chùm, từng chùm.
Hoa
danh 花名: tên hoa.
Danh
hoa 名花: loài hoa nổi tiếng.
Kiền kiền
乾乾: luôn tự cường, phấn đấu. Điển xuất từ
hào “cửu tam” ở quẻ “Kiền” 乾 trong “Kinh Dịch”:
君子終日乾乾, 夕惕若. 厲, 無咎.
Quân tử chung nhật kiền kiền, tịch
dịch nhược. Lệ, vô cữu.
(Quân tử trọn ngày tự cường phấn đấu, nỗ lực không ngừng, cho dù đêm đến cũng luôn cẩn thận, giống như ở vào chỗ nguy hiểm, không lười nhác, thì không có tai hoạ)
Tạm dịch
Sắc hồng sắc trắng, hoa từng
chùm rủ xuống
Ngày và đêm hoa đều toả hương
thơm
Tên của hoa khiến cho hoa trở
thành loài hoa nổi tiếng
Gọi là “quân tử”, nó giục ta
ngày đêm luôn nỗ lực không ngừng