酒泉子
浮蟻粗杯
夜靜清風流竹下
心情興起兩相催
碧落月徘徊
外乎韁鎖烟霞裡
綠水青山故鄉美
夏蓮秋菊賞籬邊
富貴在於天
TỬU TUYỀN TỬ
Phù nghĩ thô bôi
Dạ tĩnh thanh
phong lưu trúc hạ
Tâm tình hứng khởi
lưỡng tương thôi
Bích lạc nguyệt bồi hồi
Ngoại hồ cương toả
yên hà lí
Lục thuỷ thanh sơn
cố hương mĩ
Hạ liên thu cúc thưởng
li biên
Phú quý tại ư thiên
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 21/9/2024
Phù nghĩ 綠蟻: Rượu mới ủ xong chưa qua lọc,
trên bề mặt nổi (phù 浮) những bọt rượu nhỏ như kiến (nghĩ 蟻) có sắc xanh nên “phù nghĩ” 浮蟻 là biệt xưng của rượu, cũng còn
gọi là “lục nghĩ” 綠蟻
(kiến xanh).
Bích
lạc 碧落: Đạo giáo gọi tầng trời thứ nhất
ở phương đông có ráng biếc là “bích lạc” 碧落. Về sau “bích lạc” 碧落dùng để phiếm chỉ bầu trời. Bạch
Cư Dị 白居易đời
Đường trong bài Trường hận ca 長恨歌khi thuật lại việc Đường Huyền Tông 唐玄宗sai phương sĩ lên trời cao xuống
đất sâu khổ công tìm Dương Quý Phi 楊貴妃, có viết:
Thượng cùng bích lạc
hạ hoàng tuyền
Lưỡng xứ mang mang
giai bất kiến
上窮碧落下黃泉
兩處茫茫皆不見
(Trên đến tận cùng bích lạc, dưới
xuống tận hoàng tuyền
Nhưng cả hai nơi mênh mông tìm
không thấy)
Bồi hồi 徘徊: quanh quẩn một chỗ.
Cương toả 韁鎖: “cương” 韁là dây giàm buộc ngựa (danh từ).
Bó buộc (động từ). “Toả” 鎖 là khoá, xiềng xích. Ý nói sự ràng buộc, câu thúc. Thành ngữ
có câu: “Danh cương lợi toả” 名韁利鎖 (giàm danh khoá lợi), ý nói bị ràng buộc bởi danh lợi.
Yên hà 烟霞: khói và ráng trời, chỉ thú ẩn
dật.
Ngoại hồ cương toả yên hà lí 外乎韁鎖烟霞裡: mượn ý từ 2 câu ở bài thứ tư trong
chùm thơ “Than nghèo” gồm 4 bài của Nguyễn Công Trứ.
Ngoài vòng cương toả chân cao thấp
Trong thú yên hà mặt tỉnh say
(Theo “Việt
văn độc bản” lớp Đệ nhị của Đàm Xuân Thiều – Trần Trọng San, in lần thứ tư,
1965)
Phú quý tất do thiên 富貴必由天: Điển xuất từ “Luận ngữ -
Nhan Uyên” 论语
- 颜渊.
司马牛忧曰: ‘人皆有兄弟, 我獨亡.’ 子夏曰: “商闻之矣: ‘死生有命, 富贵在天.’ 君子敬而无失, 与人恭而有礼, 四海之内, 皆兄弟也. 君子何患乎无兄弟也?”
Tư
Mã Ngưu ưu viết: ‘Nhân giai hữu huynh đệ, ngã độc vô.’ Tử Hạ viết: Thương văn
chi hĩ: ‘Tử sinh hữu mệnh, phú quý tại thiên.’ Quân tử kính nhi vô thất, dữ
nhân cung nhi hữu lễ. Tứ hải chi nội, giai huynh đệ dã. Quân tử hà hoạn hồ vô
huynh đệ dã?
(Tư
Mã Ngưu lo buồn nói rằng: ‘Người khác đều có anh em, chỉ riêng mình tôi lại
không có.’ Tử Hạ nói rằng: ‘Thương này nghe nói: ‘Tử sinh có số mệnh, phú quý
do trời sắp xếp.’ Quân tử đối với việc thì chăm chỉ cẩn thận, không để sai lầm
xảy ra, đối với người thì cung kính giữ lễ, người trong bốn biển đều là anh em.
Quân tử hà tất lo phải buồn về việc không có anh em?
(“Luận
ngữ toàn thư” 论语全书Chủ biên: Tư Lí 思履. Bắc Kinh: Bắc Kinh liên hợp xuất bản công ti, 2014)
Trong
bài “Hàn nho phong vị phú”, Nguyễn Công Trứ cũng đã viết:
Tất do thiên, âu phận ấy là thường.
Hữu kì đức, ắt giời kia chẳng phụ.
(Theo “Việt văn độc bản” lớp Đệ nhị của Đàm Xuân Thiều – Trần Trọng San, in lần thứ tư, 1965)
Tạm dịch
Rượu đục chén thô
Đêm yên tĩnh gió mát lòn qua
khóm trúc
Tâm tình hứng khởi cùng thúc giục
Trời cao trăng sáng vẫn quẩn
quanh
Ngoài vòng cương toả, trong chốn
yên hà
Nước biếc non xanh, quê nhà luôn
đẹp
Hạ thì sen, thu thì cúc, ngồi ngắm
bên giậu đông
Kệ phú quý do trời sắp xếp