VÌ SAO NHÌN THẤY RÕ LẠI NÓI LÀ “MINH SÁT THU HÀO”
“Minh sát thu hào” 明察秋毫 thường dùng để
hình dung việc nhìn thấy rõ ràng, có thể biết rõ sự lí. “Hào” 毫 là lông. Trung Quốc cổ đại khi viết dùng bút lông, do
vì dùng lông động vật khác nhau, nên có sự phân biệt “lang hào” 狼毫 (lông chó sói),
“dương hào” 羊毫 (lông
dê). “Thu hào” 秋毫 chỉ
lông tơ vào mùa thu mọc ra trên thân động vật. “Minh sát thu hào” ý nói ngay cả
lông tơ mới mọc ra trên thân động vật cũng nhìn thấy rõ ràng, cực ngôn sự quan
sát tinh vi, dẫn đến nghĩa hiểu rõ sự lí, đồng nghĩa với “Động nhược quan hoả” 洞若观火.
Thành
ngữ “Minh sát thu hào” 明察秋毫này xuất từ “Mạnh Tử - Lương Huệ Vương thượng” 孟子 - 梁惠王上.
Minh
túc dĩ sát thu hào chi mạt, nhi bất kiến dư tân, tắc vương hứa chi hồ?
Viết:
“Phủ”.
Kim ân túc
dĩ cập cầm thú, nhi công bất chí vu bách tính giả, độc hà dư? Nhiên tắc nhất vũ
chi bất cử, vi bất dụng lực yên; dư tân chi bất kiến, vi bất dụng minh yên, bách
tính chi bất kiến bảo, vi bất dụng ân yên. Cố vương chi bất vương, bất vi dã,
phi bất năng dã.
明足以察秋毫之末, 而不见舆薪, 則王许之乎?
曰: “否”.
今恩足以及禽兽, 而功不至于百姓者, 独何与? 然則一羽之不举, 为不用力焉. 舆薪之不见, 为不用明焉. 百姓之不见保, 为不用恩焉. 故王之不王, 不为也, 非不能也.
(Mạnh Tử
hỏi Lương Huệ Vương:
Có thể
nhìn thấy rõ đầu sợi lông tơ mùa thu mới mọc ra, nhưng lại không thấy xe củi,
vương có đồng ý không?
Huệ
Vương đáp rằng: “Không”.
Mạnh Tử
lại hỏi tiếp:
Hiện ân
đức đủ để đến được cầm thú, mà bách tính vẫn không có được chút ích lợi nào, là
vì sao? Một sợi lông không nhổ, đó không phải là vì không có sức; một xe củi
không nhìn thấy, đó là do không dùng mắt để nhìn, không yêu thương bảo vệ bách
tính, đó là biểu hiện không có ân đức. Cho nên là vương mà lại không có công đức
của vương, đó là không chịu làm chứ không phải là không thể làm vậy.)
Những lời này là nhằm khuyên Huệ Vương thi hành nhân chính trong thiên hạ. Trong lời văn có câu “Minh túc dĩ sát thu hào chi mạt” 明足以察秋毫之末là gốc trực tiếp của thành ngữ “Minh sát thu hào” 明察秋毫, ý nói quan sát kĩ lưỡng, minh bạch sự lí.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 03/8/2024
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013