“CẢI NGUYÊN” VÀ “CẢI TRIỀU HOÁN ĐẠI” CÓ PHẢI LÀ MỘT
Thế đạo hưng suy, trị và loạn thay
nhau. Khi một triều đại hủ bại đến một mức độ nhất định, sẽ bộc phát những cuộc
khởi nghĩa nông dân, tiếp đó một vương triều mới sẽ thay thế. Đó chính là “cải
triều hoán đại” 改朝換代trong lịch sử Trung Quốc. Từ
khi triều Hạ kiến lập, trải qua Thương, Tây Chu, Xuân Thu và Chiến Quốc, Tần, Hán,
Nam Bắc triều, Tuỳ, Đường, Ngũ đại thập quốc, Tống, Nguyên, Minh, Thanh, trong
thời gian đó không biết đã có bao nhiêu vương triều thay nhau. Tân quân đăng vị,
nhìn chung đều “cải nguyên” 改元, dùng
niên hiệu mới. Thế thì “cải nguyên” và “cải triều hoán đại” có phải là một không?
Cải nguyên chính là thay đổi niên hiệu.
Trung Quốc cổ đại sớm nhất sử dụng niên hiệu là dùng can chi để ghi năm, lấy thập
can phối hợp cùng thập nhị chi, 60 năm tuần hoàn một lần, cũng gọi là một Giáp
Tí. Về quan phương, sử dụng thống nhất là dùng niên hiệu ghi năm. Nhìn chung, vị
tân hoàng đế đăng cơ, đều thay đổi niên hiệu trước đó, sau đó, năm đầu tiên được
gọi là “nguyên” niên. Cho nên thay đổi niên hiệu cũng gọi là “cải nguyên”.
Cải nguyên và cải triều hoán đại khác
nhau. Cải triều hoán đại đồng thời cũng đối mặt với việc thay đổi niên hiệu. Giữa
các hoàng đế khác nhau của cùng một triều đại cũng có thể phát sinh cải nguyên.
Thông thường, tân hoàng đế kế vị, đều cải nguyên, xác lập niên hiệu mới. Cùng một
hoàng đế, cũng có thể thay đổi niên hiệu. Như Hán Vũ Đế 汉武帝thay đổi niên hiệu 11 lần; Đường
Cao Tông 唐高宗 dùng qua 14 niên hiệu; Đường Huyền Tông 唐玄宗tức vị năm đầu cải nguyên “Tiên
Thiên” 先天, năm này xưng là “Tiên Thiên
nguyên niên” 先天元年, sau đổi là “Khai Nguyên” 开元, rồi lại đổi là “Thiên Bảo” 天宝.
Từ triều Minh trở đi, mới quy định “nhất đế nhất nguyên” 一帝一元, cho nên có thể dùng niên hiệu để xưng hô hoàng đế. Như Thanh Cao Tông 清高宗niên hiệu là Càn Long 乾隆, được gọi là Càn Long hoàng đế.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 28/7/2024
Nguồn
TRUNG QUỐC VĂN HOÁ 1000 VẤN
中国文化 1000 问
Tác giả: Địch Văn Minh 翟文明
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa kiều
xuất bản xã, 2010