Dịch thuật: Cách đặt tên và biệt hiệu của rượu (kì 5)

 

CÁCH ĐẶT TÊN VÀ BIỆT HIỆU CỦA RƯỢU

(kì 5)

HOAN BÁ, VONG ƯU VẬT, TẢO SẦU TRỬU, ĐIẾU THI CÂU

欢伯   忘忧物   扫愁帚   钓诗钩 

Hoan bá 欢伯

          Rượu có thể mang hoan lạc đến cho con người, quên đi những phiền não, cho nên rượu cũng được xưng là “hoan bá” 欢伯. “Hoan bá” xuất hiện sớm nhất trong “Dịch lâm – Khảm chi đoài” 易林 - 坎之兌 của Tiêu Diên Thọ 焦延寿đời Hán:

Tửu vi hoan bá, trừ ưu lai lạc.

酒为欢伯, 除忧来乐

(Rượu là hoan bá, trừ bỏ những ưu phiền, mang đến niềm vui)

          Đây cũng là một trong những nguyên nhân trọng yếu vì sao mọi người luôn không quên rượu.

          Trong rất nhiều thơ từ cổ cũng từng dùng “hoan bá” 欢伯làm biệt hiệu của rượu, như Dương Vạn Lí 杨万里 đời Tống trong “Hoà Trọng Lương xuân vãn tức sự” 和仲良春晚即事bài thứ 4 có viết:

Bần nan sính hoan bá

Bệnh cảm khoá liên tiền

贫难聘欢伯

病敢跨连钱

(Lúc nghèo, khó mà mời được hoan bá đến vui

Khi bệnh, cũng không dám dùng tiền lãng phí)

          Trong bài thơ “Đề Tương Trung quán” 题湘中馆có câu:

Sầu biên chính vô nại

Hoan bá nhất tương khai

愁边正无奈

欢伯一相开

(Có nỗi sầu bên cạnh không biết phải làm thế nào

Chỉ biết vui cùng hoan bá)

          Tiền Khiêm Ích 钱谦益 đời Thanh trong “Thứ vận Từ tẩu Văn Hồng thất thập tự thọ” 次韵徐叟文虹七十自寿cũng viết rằng:

Phù sinh tác bạn giai hoan bá

Bạch nhãn khan nhân tức thuỵ hương

浮生作伴皆欢伯

白眼看人即睡乡

(Làm bạn chốn phù sinh này đều là hoan bá

Chẳng ai hợp ý, chỉ biết có ngủ say) 

Vong ưu vật 忘忧物

          Ý nghĩa cũng tương đồng với “hoan bá”, đều nêu tác dụng của rượu có thể khiến người ta hoan lạc. Thời Đông Tấn, Đào Tiềm 陶潜quy ẩn điền viên, vui thích rượu trong “Ẩm tửu” 饮酒bài thứ 7 viết rằng:

Phiếm thử vong ưu vật

Viễn ngã di thế tình

Nhất thương tuy độc tận (1)

Bôi tận hồ tự khuynh

泛此忘忧物

远我遗世情

一觞虽独尽 (1)

杯尽壶自傾

(Đem hoa cúc ngâm vào “vong ưu vật”

Uống vào khiến ta lánh xa được thế tình

Từng li tuy chỉ riêng mình uống hết

Li hết lại nghiêng bình rót thêm)

          Bạch Cư Dị 白居易 đời Đường trong “Tiền Hồ Châu dĩ Nhược hạ tửu Lí Tô Châu dĩ ngũ đầu tửu tương thứ kí đáo Vô Nhân đồng ẩm liêu vịnh sở hoài” 钱湖州以箬下酒李苏州以五酘酒相次寄到无因同饮聊咏所怀:

Lao tương Nhược hạ vong ưu vật

Kí dữ Giang Thành ái tửu ông

劳将箬下忘忧物

寄与江城爱酒翁

(Đem Nhược hạ tửu, loại “vong ưu vật này

Gửi tặng cho ông lão thích rượu ở Giang Thành) 

Tảo sầu trửu 扫愁帚, điếu thi câu 钓诗钩

          Đương lúc tâm tình không được vui, uống li rượu vào “mượn rượu tiêu sầu”, “nhất tuý giải thiên sầu” 一醉解千愁(khi say có thể tiêu trừ ngàn nỗi sầu). Rượu giống như cây chổi, có thể quét sạch ưu sầu phiền não giống như quét bụi, nhưng thường sau khi tỉnh rượu thì lại “Cử bôi tiêu sầu sầu cánh sầu” 举杯消愁愁更愁 (nâng li tiêu tiêu sầu mà lại càng sầu thêm).

          Rượu và văn nhân kết duyên với nhau. Lí Bạch 李白, Tô Đông Pha 苏东坡, Đào Uyên Minh 陶渊明, những người khổng lồ này trên văn đàn đều cực kì ham thích rượu. Văn nhân Trung Quốc lại nhân vì ngạo cốt, bản thân mình không chịu đồng lưu hợp ô, mà đa phần bất đắc chí, nhân đó mượn rượu giải sầu, rượu trở thành thứ không thể thiếu để họ ngâm thơ làm văn. Linh cảm lúc hơi say như dòng suối tuôn trào, ít nhiều những câu thơ hay ngàn xưa lưu truyền đến nay đều là thi nhân mượn rượu mà thành. Dựa vào đặc điểm này của rượu, đại văn hào Tô Đông Pha đời Tống ở lời tựa trong bài “Động Đình xuân sắc” 洞庭春色đã gọi rượu là “tảo sầu trửu” 扫愁帚 (chổi quét nỗi sầu), “điếu thi câu”  钓诗钩 (lưỡi câu câu thơ):

Yếu đương lập danh tự

Vị dụng vấn thăng đẩu

Ưng hô điếu thi câu

Diệc hiệu tảo sầu trửu

要当立名字

未用问升斗

应呼钓诗钩

亦号扫愁帚

(Muốn lập được danh tiếng

Chưa dùng đến tài thăng đẩu

Nên gọi đến điếu thi câu

Cũng có hiệu là tảo sầu trửu)

          Trong lời tựa, người mà Tô Đông Pha nói đến trong “Động Đình xuân sắc” là An Định Quận Vương 安定郡王 (Triệu Thế Chuẩn 赵世準), rượu do ông ta ủ thành có được “tam tuyệt”, sắc, hương, vị đều tuyệt.

Chú của người dịch

1-Trong nguyên tác ở câu này là:

Nhất thương tuy do tiến

一觞虽犹进

Các tài liệu trên mạng đều là “Nhất thương tuy độc tận 一觞虽独尽.

                                                                Huỳnh Chương Hưng

                                                               Quy Nhơn 18/7/2024

Nguồn

TỬU TỤC

酒俗

Tác giả: Từ Cẩn 徐谨

Thiên Tân: Thiên Tân nhân dân xuất bản xã, 2012.

Previous Post Next Post