NHẬT – NHẬT MỘ ĐỒ CÙNG
Chữ “nhật”日 lí thú
Trong “Thuyết văn” 说文có nói:
Nhật, thái dương chi tinh dã.
Tùng khẩu nhất, tượng hình.
日, 太阳之精也. 从口一, 象形.
(Nhật (mặt trời) là thuần do khí dương tổ thành, cho nên gọi là
“thái dương”. Có chữ “khẩu” và chữ “nhất, thuộc loại tượng hình.)
“Nhật” 日trong Hán ngữ thường chỉ thái dương (mặt trời). Người thời cổ căn cứ vào hình trạng mặt trời trên không trung mà sáng tạo ra chữ này, trong giáp cốt văn được phát hiện sớm nhất, vòng trong thường biểu thị hình trạng thiên thể, giữa hình tròn thêm một chấm, biểu thị thiên thể này có thể phát sáng. Do bởi giáp cốt văn được khắc trên vật thể mai rùa không có quy tắc, lúc khắc có thể biến đổi hình dạng, có chữ hình tròn bị khắc thành hình có góc. Trong quá trình phát triển của chữ Hán, trải qua sự biến cách của kim văn và triện văn, hình trong bên ngoài biến thành hình vuông, tự hình cuối cùng được xác định.
Câu
chuyện Hán tự: Nhật mộ đồ cùng 日暮途穷
Giải thích ý nghĩa:
Thành ngữ “Nhật mộ đồ cùng” 日暮途穷, ý là trời đã tối, đường đã đi đến tận
cùng. Về sau dùng để ví một người đã đi đến bước đường cùng, không còn lối đi
nào khác, hoặc ví cảnh vật, thế lực đã đến lúc sắp diệt vong.
Câu chuyện thành ngữ:
Thời Xuân thu, Sở Bình Vương 楚平王- quốc quân nước Sở, là vị quốc
quân không hợp cách, đại thần Phí Vô Kị 费无忌hãm hại thái tử Kiện 健, con trai của ông, nhân đó còn giết chết đại thần Ngũ Xa 伍奢cùng con trai là Ngữ Thượng 伍尚. Người con thứ hai của Ngũ Xa là
Ngữ Tử Tư 伍子胥cực kì tài hoa, ông ra sức tìm
cách cùng con của thái tử Kiện đào thoát đến nước Ngô, phò tá Ngô Vương Hạp Lư 阖闾sau này.
Ngũ Tử Tư thể hiện tài hoa của mình, ở
tại đất Ngô như cá được nước, dần dần có được sự tín nhiệm của Ngô Vương, bắt đầu
thống lĩnh quân đội. Về sau ông thống lĩnh quân Ngô thảo phạt nước Sở. Lúc bấy
giờ Sở Bình Vương đã chết, quốc quân nước Sở bấy giờ là Sở Chiêu Vương 楚昭王. Ngũ Tử Tư đánh bại quân đội
nước Sở, Sở Chiêu Vương hoảng hốt bỏ chạy. Ngũ Tử Tư trong cơn giận dữ đã đem
thi thể của Sở Vương ra đánh roi.
Người bạn thân của Ngũ Tử Tư ngày trước
là Thân Bao Tư 申包胥nghe được chuyện, đã viết một
phong thư gởi cho ông. Trong thư nói rằng:
-Ngài từng là thần hạ của Sở Bình Vương, nhưng vì để
báo thù cho cha và anh, đã quật mồ quốc quân, đánh roi thi thể quốc quân, việc
đó há thiên lí dung sao!
Ngũ Tử Tư đáp thư lại nói rằng:
-Tôi hiện tại đã là người đi trên
con đường cùng, không còn đường nào khác có thể đi được, cho nên không quan tâm
những việc sai trái.
Thân Bao Tư hướng đến nước Tần mượn
binh, cuối cùng đánh bại quân đội nước Ngô.
Về sau, Ngũ Tử Tư bị Việt vương Câu Tiễn 勾践lập kế hãm hại, bị Ngô vương ban cho các chết.
Tri thức:
Nghiêu thiên Thuấn nhật 尧天舜日
Trong “Mai vũ” 梅雨của Thích Văn Hướng 释文珦có 2 câu:
Nghiêu thiên Thuấn nhật viễn
Hoài bão nhược vi thư
尧天舜日远
怀抱若为舒
(Ngày Nghiêu tháng Thuấn còn xa
Hoài bão làm sao có thể
thong dong được)
“Nghiêu thiên Thuấn nhật” 尧天舜日trong hai câu đó là thành ngữ,
cũng có thể nói là “Thuấn nhật Nghiêu thiên” 舜日尧天.
Nghiêu 尧và Thuấn 舜là hai vị quân chủ vô cùng hiền minh trong truyền thuyết cổ đại Trung Quốc, về sau người ta mượn hai vị ấy để ví vị quân chủ anh minh sáng suốt. Thời kì tại vị của Nghiêu và Thuấn, nhân dân an cư lạc nghiệp, thiên hạ thái bình. Thành ngữ “Nghiêu thiên Thuấn nhật” này nguyên là xưng tán phẩm đức hiền minh của đế vương cổ đại , hiện tại dùng để ví thiên hạ thái bình.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 12/4/2024
Nguồn
HÁN TỰ ĐÍCH CỐ SỰ
汉字的故事
Tác giả: Khúc Quân Vĩ 曲君伟, Lưu Di Phàm 刘怡帆
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa kiều
xuất bản xã, 2021