沉醉東風
惠百姓仁慈主子
奉君王正直忠臣
博精事物通
恭敬言辭美
愛民萬代民爲水
疾惡須臾惡是讐
鑑照古今都若此
Huệ bách
tính, nhân từ chủ tử
Phụng
quân vương, chính trực trung thần
Bác tinh
sự vật thông
Cung kính
ngôn từ mĩ
Ái dân,
vạn đại dân vi thuỷ
Tật ác,
tu du ác thị thù
Giám chiếu cổ kim đô nhược thử
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 05/3/2024
Bốn câu đầu mượn ý từ “Khổng Tử gia ngữ”.
Trong Khổng Tử gia ngữ - Biện chính đệ thập tứ 孔子家语 - 辨政第十四 có đoạn:
子贡问于孔子曰: “夫子之于子产, 晏子, 可为至矣. 敢问二大夫之所自为, 夫子之所以与之者.”
孔子曰: “夫子产于民为惠主, 于学为博物. 晏子于君为忠臣, 而行为恭敏. 故吾皆以兄事之, 而加爱敬.”
Tử Cống vấn vu Khổng
Tử viết: “Phu tử chi vu Tử Sản, Án Tử, khả vị chí hĩ. Cảm vấn nhị đại phu chi sở
tự vi, phu tử chi sở dĩ dữ chi giả.”
Khổng Tử viết: “Phù Tử Sản vu dân vi
huệ chủ, vu học vi bác vật. Án Tử vu quân vi trung thần, nhi hành vi cung mẫn.
Cố ngô giai dĩ huynh sự chi, nhi gia ái kính.”
(Tử
Cống hỏi Khổng Tử rằng: “Thầy đối với Tử Sản, Án Tử, có thể nói là rất mực tôn
sùng. Con mạo muội hỏi về hành vi của hai vị đại phu đó, muốn biết nguyên nhân
thầy khen ngợi họ.”
Khổng
Tử đáp rằng: “Tử Sản đối với bách tính là vị chủ tử từ huệ, đối với học vấn có
thể nói là bác thông vạn vật. Án Tử đối với quân vương là vị trung thần, hơn nữa
phẩm hạnh cung kính lại thông minh nhanh nhẹn. Cho nên ta lấy lễ bậc huynh trưởng
mà đối đãi họ, thậm chí còn thêm phần cung kính yêu quý”.)
Ái dân, vạn đại
dân vi thuỷ 愛民, 萬代民爲水:
Trong Khổng Tử gia
ngữ - Lục bản đệ thập ngũ 孔子家语 - 六本第十五
có đoạn:
孔子曰: 舟非水不行, 水入舟则没. 君非民不治,
民犯上则倾. 是故君子不可不严也,
小人不可不整一也.
Khổng
Tử viết:
(Khổng Tử bảo rằng:
- Thuyền
mà rời khỏi nước thì thuyền sẽ không thể đi được, nước mà vào thuyền thì thuyền
sẽ chìm. Vị quân chủ mà xa rời dân thì không thể trị lí đất nước, dân mà phạm
thượng gây loạn thì sẽ bị diệt vong. Cho nên, quân tử không thể không nghiêm cẩn,
tiểu nhân không thể không chấn chỉnh.)
Khái
niệm “quân chu dân thuỷ” 君舟民水 do Khổng Tử đề xuất, Tuân Tử đã phát triển thêm. Trong Tuân Tử - Vương chế 荀子 - 王制 có đoạn:
Quân giả, chu dã; thứ nhân giả, thuỷ dã. Thuỷ
tắc tái chu, thuỷ tắc phúc chu.
君者, 舟也; 庶人者, 水也. 水则载舟, 水则覆舟.
(Vị
quân chủ là thuyền; bách tính là nước. Nước có thể chở thuyền, mà nước cũng có
lật thuyền)
Nguyễn
Trãi trong bài Quan hải 關海 cũng đã viết:
Phúc chu thuỷ tín
dân do thuỷ
覆舟始信民猶水
(Làm lật thuyền mới tin rằng dân
giống như nước)