VÌ SAO “BẤT CẢM VIỆT LÔI TRÌ NHẤT BỘ”
“Lôi Trì” 雷池là một
địa danh thời cổ, nay tại phía nam huyện Vọng Giang 望江An Huy 安徽, nước
trong ao bắt nguồn từ Đại Lôi thuỷ 大雷水, hướng về đông chảy vào Trương
Giang 长江. Sớm vào thời Tam Quốc đã có cách nói “Lôi Trì”. Trong “Thái
Bình ngự lãm” 太平御览 (quyển 65) dẫn lời trong “Hiếu
tử truyện” 孝子传:
Mạnh Tông vi Lôi Trì Giám, tác trả nhất
khí dĩ di mẫu, mẫu bất nạp. (1)
孟宗爲雷池监, 作鲊一器以遗母,
母不纳. (1)
(Mạnh Tông khi làm chức giám ở Lôi Trì,
có làm một hộp cá muối tặng cho mẹ nhưng
mẹ không nhận)
Câu “Bất cảm việt Lôi Trì nhất bộ” 不敢越雷池一步 (Không
dám vượt qua Lôi Trì dù một bước) xuất từ Tấn thư – Dữu Lượng truyện 晋书 - 庾亮传:
Lượng tịnh bất thính, nhi báo Ôn Kiều
thư viết: ‘Ngô ưu tây thuỳ quá vu Lịch Dương, túc hạ vô
quá Lôi Trì nhất bộ dã.’
亮并不听, 而报温峤书曰: ‘吾忧西陲过于历阳, 足下不过雷池一步也.’
(Lượng
không hề nghe lời, viết thư báo với Ôn Kiều rằng: ‘Tôi lo biên thuỳ phía tây hơn
lo Lịch Dương, xin túc hạ chớ cho vượt qua Lôi Trì dù chỉ một bước)
Triều Thành Đế 成帝thời Đông
Tấn, Dữu Lượng 庾亮đảm nhậm chức Trung thư lệnh 中书令. Để phòng bị kẻ địch xâm
lược biên thuỳ phía tây, ông đã tiến cử Ôn Kiều 温峤đến nhạm chức tại Giang
Châu 江州, huấn luyện sĩ tốt, tăng cường việc phòng bị. Chẳng bao
lâu, Thái thú Lịch Dương 历阳là Tô Tuấn 苏峻 mưu
phản, phát binh đánh kinh đô Kiến Khang 建康 (nay là Nam Kinh 南京). Ôn
Kiều sau khi biết được, lập tức hiệu triệu bộ hạ tướng sĩ, chuẩn bị ra trận, định
theo đường thuỷ nhập kinh cần vương. Đương thời, Dữu Lượng tính toán hình thế
không chu đáo, viết thư báo với Ôn Kiều rằng:
‘Ngô ưu tây thuỳ quá vu Lịch
Dương, túc hạ vô quá Lôi Trì nhất bộ dã.’
‘吾忧西陲过于历阳, 足下不过雷池一步也.’
Ý
nói rằng: Tôi lo kẻ địch ở biên thuỳ phía tây còn hơn lo Tô Tuấn phản loạn, ông
nên ở yên chỗ cũ, không nên vượt Lôi Trì đến kinh đô.
Tô Tuấn thế công hung hãn, nhanh chóng
áp sát Kiến Khang, Dữu Lượng chỉ huy quân Tấn nghinh chiến, đại bại, kinh đô thất
thủ. Trong lúc không biết làm sao, Dữu Lượng đành chạy đến chỗ Ôn Kiều. Ôn Kiều
không hề trách cứ, mời ông giữ doanh luỹ Bạch Thạch 白石, còn mình thì nhanh chóng
thao luyện thuỷ quân, chuẩn bị tử chiến cùng phản quân Tô Tuấn. Về sau hai người
tề tâm hợp lực, giết Tô Tuấn, cuối cùng bình định được phản loạn.
Sau này dùng câu “Bất cảm việt Lôi Trì nhất bộ” 不敢越雷池一步biểu thị không dám phạm vi giới hạn đã định trước, cũng dùng để ví cứ theo giữ cái cũ, không dám tạo ra cái mới.
Chú của người dịch
1-Ở
câu này trong nguyên tác thiếu chữ (trả) 鲊: Cá hộp. (Cá muối đóng hộp
để dành ăn dần).
Mạnh Tông 孟宗vốn tên Tông 宗, sau đổi
là Nhân 仁, tự Cung Vũ 恭武, người Giang Hạ 江夏 (nay là Ngạc Thành 鄂城 Hồ Bắc 湖北) thời
Tam Quốc, nhậm chức Lôi Trì Giám 雷池监, tức Giám Trì Tư mã 监池司马, cơ
quan trông coi về ngư nghiệp.
Theo Nghệ văn loại tụ 艺文类聚quyển 72 của Âu Dương Tuân 欧阳询đời Đường, Mạnh Tông nhậm chức Giám
ngư trì Tư mã. Một lần về thăm mẹ, trên đường có bắt cá làm hộp cá muối để tặng
cho mẹ. Việc đó khiến người mẹ giận, bảo rằng:
-Con thân làm Giám ngư quan, sao lại
hồ đồ như vậy. Việc làm hộp cá tặng cho mẹ, con có thể trước ngàn nhà vạn hộ nói
rõ nguồn gốc cá được không? Qua ruộng dưa mà sửa dép, dưới cây lí mà chỉnh mũ,
con có thể nói rõ được không?
Thế là người mẹ không nhận, lại bảo:
-Con à! Mẹ tuy rất thích ăn cá, nhưng
chỉ cần con một ngày làm Giám ngư quan thì mẹ không ăn cá, để ngăn ngừa con phạm
sai lầm.
Mạnh Tông hổ thẹn, dập đầu tạ tội, sau
đó đem cá liệng vào trong ao, biểu thị quyết tâm làm quan liêm khiết.
https://www.wjlzw.gov.cn/show.html?id=8fd71260f0a15ac31263dd6480119657
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 04/3/2024
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013