二塾师
有两塾师邻村居, 皆以道学自任. 一日, 相邀会讲, 生徒侍坐者十余人. 方辩论性天, 剖析理欲, 严词正色, 如对圣贤. 忽微风飒然, 吹片纸落阶下, 旋舞不止. 生徒拾视之, 则二人谋夺一寡妇田, 往来密商之札也. 此或神恶其伪, 故巧发其奸欤? 然操此术者众矣, 固未尝一一败也. 闻此札既露, 其计不行, 寡妇之田竟得保. 当由茕嫠苦节, 感动幽冥, 故示是灵异, 以阴为呵户云尔.
(纪昀 - 阅微草堂笔记)
NHỊ
THỤC SƯ
Hữu lưỡng thục sư lân thôn cư, giai dĩ đạo học tự nhậm. Nhất nhật, tương
yêu hội giảng, sinh đồ thị toạ giả thập dư nhân. Phương biện luận tính thiên,
phẩu tích lí dục, nghiêm từ chính sắc, như đối thánh hiền. Hốt vi phong táp nhiên,
xuy phiến chỉ lạc giai hạ, tuyền vũ bất chỉ. Sinh đồ thập thị chi, tắc nhị nhân
mưu đoạt nhất quả phụ điền, vãng lai mật thương chi trát dã. Thử hoặc thần ố kì
nguỵ, cố xảo phát kì gian dư? Nhiên thao thử thuật giả chúng đa, cố vị thường
nhất nhất bại dã. Văn thử trát kí lộ, kì kế bất hành, quả phụ chi điền cánh đắc
bảo. Đương do quỳnh li khổ tiết, cảm động u minh, cố thị thị linh dị, dĩ âm vi
a hộ vân nhĩ.
(Kỉ Vân – Duyệt Vi Thảo Đường bút kí)
HAI ÔNG THẦY TƯ THỤC
Có hai ông thầy tư thục cư trú ở hai thôn cạnh nhau, đều cho mình là đạo học gia. Ngày nọ, hai ông mời nhau cùng tổ chức một hoạt động giảng học, có hơn mười môn sinh dự nghe. Đương lúc hai người bàn luận thuyết thiên tính, phân tích mổ xẻ thiên lí nhân dục, lúc giảng đều biểu hiện sự nghiêm túc, nghĩa chính từ nghiêm, giống như đang đối diện với thánh hiền. Bỗng nhiên một cơn gió nhẹ thổi đến, thổi bay tờ giấy rơi xuống thềm, quay vòng không thôi trên mặt đất. Môn sinh nhặt lên xem, thì ra hai ông thầy tư thục này vì muốn chiếm đoạt khoảnh ruộng của một quả phụ mà qua lại thư từ mật bàn với nhau. Việc đó có khả năng là quỷ thần căm ghét sự dối trá của họ, cho nên khéo vạch trần âm mưu của họ. Kẻ làm việc xấu không chỉ có ở một người, nhưng chưa từng bại lộ từng người một. Biết tin bị lộ, hai người không thể thi hành mưu kế, khoảnh ruộng của quả phụ rốt cuộc được bảo toàn. Có người cho rằng do bởi quả phụ nọ kiên trinh thủ tiết đã cảm động đến quỷ thần, cho nên quỷ thần đã dùng cách này ngầm bảo vệ.
Chú của người
dịch
Kỉ Vân 纪昀 (1724 – 1805):
tự Hiểu Lam 晓岚, một tự khác là Xuân Phàm 春帆,
về già có hiệu là Thạch Vân 石云, đạo hiệu Quán Dịch
Đạo Nhân 观弈道人, người huyện Hiến 献
Trực Lệ 直隶 (nay là thành phố Thương Châu 沧州 Hà Bắc 河北).
Kỉ Vân là chính trị gia, văn học
gia đời Thanh, quan viên thời Càn Long 郓隆,
giữ qua các chức Tả đô ngự sử, Binh bộ Thượng thư, Lễ bộ Thượng thư, Hiệp biện
Đại học sĩ gia Thái tử Thái bảo, từng nhậm chức Tổng toản tu biên soạn bộ Tứ khố toàn thư 四库全书.
Kỉ Vân học rộng biết nhiều,
bác lãm quần thư, giỏi thơ cùng biền văn, đặc biệt sở trường về khảo chứng huấn
hỗ. Lúc trẻ tài hoa dồi dào, huyết khí phương cương, về già thế giới nội tâm của
ông ngày càng khép lại. Duyệt Vi Thảo Đường
bút kí là sản vật của tâm cảnh đó. Thơ văn của ông được môn nhân sưu tập,
biên thành bộ Kỉ Văn Đạt Công di tập 纪文达公遗集.
Tháng 2 năm Gia Khánh 嘉庆 thứ 10 (năm 1805), Kỉ Vân bệnh và qua đời. Nhân 2 câu
trong “Gia Khánh đế ngự tứ bi văn” 嘉庆帝御赐碑文
Mẫn nhi hiếu học khả vi văn
Thụ chi dĩ chính vô bất đạt
敏而好学可为文
授之以政无不达
(Siêng năng ham học có thể làm văn
Giao cho chính sự không việc gì là không đạt)
nên khi mất, ông có tên thuỵ là Văn Đạt 文达.
Duyệt Vi Thảo Đường bút kí 阅为草堂笔记 : tổng cộng hơn 38 vạn chữ, 24 quyển, toàn sách chi
là 5 mục lớn, gồm:
- Loan Dương tiêu hạ lục 滦阳消夏录 6 quyển
- Như thị ngã văn 如是我闻 4 quyển
- Hoè Tây tạp chí 槐西杂志 4 quyển
- Cô vọng thính chi 姑妄听之 4 quyển
- Loan Dương tục lục 滦阳续录 6 quyển
biên soạn liên tục từ năm Càn Long thứ 54 (năm 1789) đến
năm Gia Khánh thứ 3 (năm 1798) mới hoàn thành. Năm Gia Khánh thứ 5 (1800) môn
nhân của ông là Thịnh Tài Ngạn 盛财彦 tập hợp san khắc ấn
hành.
Toàn
sách chủ yếu ghi chép những chuyện liên quan đến hồ li thần quỷ, mục đích ở chỗ khuyến thiện trừng ác. Tuy
không thiếu những giáo thuyết nhân quả báo ứng, nhưng thông qua miêu tả, đã phản
ánh được sự hủ bại và hắc ám của xã hội phong kiến.
Theo http://baike.baidu.com/item
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 10/3/2024
Nguồn
DUYỆT VI THẢO ĐƯỜNG BÚT KÍ
阅为草堂笔记
(Thanh) Kỉ Vân 纪昀biên
soạn
Phương Hiểu 方晓 chú dịch
Vũ Hán . Sùng Văn thư cục xuất bản, 2007