廊廟朝堂若貯城狐社鼠殃民之緣故
廪倉府庫如容殿狗關雞禍國之原由
Lang miếu triều đường, nhược trữ thành hồ xã thử, ương
dân chi duyên cố
Lẫm thương phủ khố, như dung điện cẩu quan kê, hoạ quốc chi nguyên do
Huỳnh Chương Hưng
Sài Gòn 13/01/2024
Chốn miếu đường
nếu chứa chấp bọn cáo núp ở tường thành, chuột trốn trong đền xã, thì ấy là tai
ương cho dân.
Nơi kho đụn nếu dung túng lũ chó trộm nơi cung điện, gà gáy chốn ải quan, thì ấy là hoạ hoạn cho nước.
Thành hồ xã thử 城狐社鼠: chỉ hạng tiểu nhân dựa vào quyền thế làm điều ác, trong
nhất thời khó mà tiêu diệt chúng được.
Thành hồ 城狐: cáo trong thành.
Trong Thuyết uyển 說苑 của Lưu Hướng 劉向có đoạn:
Phàm loài cáo, là loài bị người đánh; loài
chuột, là loài bị người hun khói. Nhưng thần chưa từng nghe qua cáo bị đánh,
chuột bị hun khói. Vì sao như thế” Bời vì chúng có chỗ dựa.
Trong Tấn thư – Tạ Côn truyện 晉書 - 謝輥傳có chép:
Triều Tấn
có Tả tướng quân Vương Đôn 王敦, viên quan Trưởng sử của ông là Tạ Côn 謝輥, hai người thường bàn luận việc triều đình. Ngày nọ, Vương Đôn nói với Tạ
Côn: “Con người Lưu Ngỗi 劉隗gian tà làm điều ác, gây hại cho quốc gia. Ta muốn diệt
trừ tên ác nhân bên cạnh quân vương này. Ông thấy thế nào?”
Tạ Côn suy
nghĩ hồi lâu rồi lắc đầu nói rằng: “Không được. Lưu Ngỗi quả là tên gian ác,
nhưng cũng là loại “thành hồ xã thử”, muốn đào hang cáo để trừ thì sợ sụp thành,
muốn dùng khói để hun chuột hoặc dùng nước để làm ngập hang chuột thì sợ sập miếu.
Nay Lưu Ngỗi giống như cáo trong thành, như chuột trong miếu xã vậy, y là cận
thần tả hữu của quân vương, thế lực rất lớn, lại có quân vương là chỗ dựa, e là
không thể trừ khử.” Vương Đôn nghe qua trong lòng không vui những cũng đành
thôi.
https://www.chinesewords.org/idiom/show-3376.html
Xã thử 社鼠: chuột miếu Xã (miếu Thổ địa).
Theo Hàn Phi Tử - Ngoại trừ thuyết hữu thượng 韩非子 - 外储说右上.
桓公问管仲: “治国最奚患?”对曰: “最患社鼠矣.”公曰: “何患社鼠哉?” 对曰: “君亦见夫为社者乎? 树木而涂之, 鼠穿其间, 掘穴托其中. 熏之, 则恐焚木; 灌之, 则恐涂阤. 此社鼠之所以不得也.
Hoàn Công vấn Quản Trọng: “Trị quốc tối hề hoạn?” Đối viết: “Tối hoạn
Xã thử hĩ.” Công viết: “Hà hoạn Xã thử tai?” Đối viết: “Quân diệc kiến phù vi
Xã giả hồ? Thụ mộc nhi đồ chi, thử xuyên kì gian, quật huyệt thác kì trung.
Huân chi, tắc khủng phần mộc; quán chi tắc khủng đồ trĩ. Thử Xã thử chi sở dĩ bất
đắc dã.”
Tề Hoàn Công hỏi Quản Trọng:
“Trị lí đất nước sợ điều gì nhất? Quản Trọng đáp rằng: “Sợ nhất là Xã thử” Hoàn
Công lại hỏi: “Sao sợ nhất lại là Xã thử?” Quản Trọng đáp rằng: “ Ngài có thấy vật
liệu làm miếu Xã không? Dùng gỗ rồi trét bùn đất lên, chuột xuyên bên trong, khoét
hang sống trong đó. Xông khói thì sợ gỗ cháy, đổ nước thì sợ đất nhão sẽ sụp.
Vì thế mà không diệt được Xã thử.”
(Theo: Hàn Phi Tử - Ngoại trừ thuyết hữu thượng 韩非子 - 外储说右上 Trương
Giác 张觉 hiệu
chú)
Điện cẩu quan kê 殿狗關雞: điển xuất từ thành ngữ “kê minh cẩu đạo” 雞鳴狗盜(gà gáy chó trộm). Thành ngữ này ví những kĩ năng hoặc hành vi hạ tiện,
cũng dùng để ví người có hành vi lén lút hạ tiện. Thành ngữ xuất xứ từ “Sử kí
– Mạnh Thường Quân liệt truyện” 史記 - 孟嘗君列傳.
Thời Xuân
Thu, Mạnh Thường Quân 孟嘗君lấy lễ đãi kẻ sĩ, Tần
Chiêu Vương 秦昭王muốn bái ông làm Tướng, nhưng có người dâng lời rằng: Mạnh
Thường Quân là người nước Tề, nếu bái ông làm Tướng, nước Tề sẽ được lợi như vậy
Tần sẽ nguy. Những lời này làm Tần Chiêu Vương thay đổi chủ ý, lập tức bắt Mạnh
Thường Quân, chuẩn bị tìm cớ để giết chết.
Mạnh
Thường tìm người nhờ cậy, tìm được sủng cơ của Tần Chiêu Vương. Sủng cơ băng lòng
giúp nhưng có yêu cầu: Muốn có được chiếc áo cừu quý của Mạnh Thường Quân. Tin đó
truyền đến Mạnh Thường Quân đang bị giam trong ngục, nhưng áo đó đã tặng cho Tần
Chiêu Vương từ lâu. Mạnh Thường Quân nói lại với môn khách. Có một môn khách rất
giỏi lấy trộm đồ, mạnh dạn nói rằng có thể lấy lại chiếc áo đó. Đêm hôm đó, nhân
lúc trời tối anh ta lẻn vào cung Tần lấy trộm được. Sủng cơ được áo, không quên
lời hứa và Mạnh Thường Quân được phóng thích trở về nước. Sợ Tần Chiêu Vương hối
hận, Mạnh Thường Quân không dám chần chừ, dẫn bộ hạ ngay trong đêm đào thoát. Khí
đến cửa ải Hàm Cốc 函谷lại gặp phải chuyện. Theo pháp luật nhà Tần, gà gáy báo
sáng, mới mở cửa ải Hàm Cốc để thả người, nay trong đêm tối làm sao dám đợi đến
trời sắp sáng. Đương lúc mọi người lo lắng, lại có một môn khách đứng lên bước
ra, chỉ thấy anh ta cất lên mấy tiếng giống tiếng gà gáy, khiến gà ở chung quan
ải Hàm Cốc đồng loạt gáy vang. Người giữ ải nghe tiếng gà gáy tưởng là trời đã
sáng, liền mở cửa thả người. Thế là Mạnh Thường Quân thoát được về lại nước.
Từ câu chuyện
đó, thành ngữ “kê minh cẩu đạo” được lưu truyền.
https://k.sina.cn/article_6343575199_17a1b469f001001upy.html