BẤT GIÁO NHI TRU
不教而诛
Không giáo hoá người ta mà đã giết
Giải thích: Tru 诛: loại hình phạt nặng, tức giết chết. Đối với một người
trước tiên chưa quản giáo họ, một khi họ phạm tội đã xử phạt nặng
Xuất xứ: Xuân Thu . Khổng Khâu đệ tử: Luận ngữ - Hiến vấn 论语 - 宪问 (1)
Khổng Tử 孔子có một học trò tên là Chuyên Tôn Sư 颛孙师, tự Tử Trương 子张.
Ngày nọ, Tử Trương hỏi thầy:
Thưa thầy, làm thế nào mới có thể
trị lí tốt chính sự một nước?
Khổng Tử bảo rằng:
Tôn trọng đề cao năm loại mĩ đức,
trừ bỏ bốn loại ác đức, thì có thể trị lí tốt chính sự một nước.
Tử Trương lại hỏi:
Thưa thầy, năm loại mĩ đức là năm
loại nào?
Khổng Tử bảo:
Quân tử tạo điều tốt cho người mà mình
lại không hề hao phí gì;
Bảo bách tính lao tác mà bách tính không hề oán hận;
Dục vọng của bản thân giới hạn ở điều nhân nghĩa, người
khác không thể nói là tham lam;
An dật nắm giữ việc trọng mà không kiêu ngạo;
Uy nghiêm nhưng không hung bạo.
Tử Trương hỏi tiếp:
Thế bốn loại ác đức là những loại nào?
Khổng Tử bảo:
Không giáo hoá mà đến lúc gặp việc
lại giết người ta (bất giáo nhi sát 不教而杀), đó gọi là ngược.
Bình thường không đốc thúc, khi hữu sự
lại muốn có thành tích, đó gọi là bạo.
Lúc đầu lười nhác, đột nhiên lại hạn định
kì hạn, đó gọi là tặc.
Ban cho người ta tài vật, khi thực hiện
lại keo kiệt bủn xỉn. đó gọi là loại quan lại nhỏ mọn.
Đó chính là bốn loại ác đức
“Bất giáo nhi sát” 不教而杀về sau diễn hoá thành thành ngữ “bất giáo nhi tru” 不教而诛 .
Chú
của người dịch
1 – Đoạn này ở thiên Nghiêu viết 尧曰trong Luận ngữ 论语. Nguyên tác ghi nhầm là thiên Hiến vấn 宪问.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 31/12/2023
Nguyên tác Trung văn
BẤT GIÁO
NHI TRU
不教而诛
TRUNG QUỐC THÀNH NGỮ CỐ SỰ TỔNG TẬP
中国成语故事总集
(tập 1)
Chủ biên: Đường Kì 唐麒
Trường Xuân – Thời đại văn nghệ xuất bản xã, 2004