CÁC KIỂU VẼ MẶT TRONG KINH KỊCH
(kì 1)
“Phổ thức”
谱式chính là các kiểu vẽ mặt, hoặc là phương pháp phác hoạ
các bộ vị lông mày, mắt, mũi, miệng trên khuôn mặt.
“Kiểm phổ” 脸谱 (các kiểu vẽ mặt) trong Kinh kịch 京剧 là thủ pháp biểu hiện trên cơ sở của Huy hí 徽戏, Hán kịch 汉剧, hấp thu các kịch chủng khác như Côn kịch 昆剧, Dặc dương xoang 弋弋阳腔, sau đó gia thêm biến hoá và phát triển lên mà thành. Nói chung, “kiểm phổ” trong Kinh kịch về các dạng đại để phân làm mấy loại hình cơ bản như sau.
Chỉnh kiểm 整脸 (trọn cả khuôn
mặt):
Trọn cả
khuôn mặt dùng một loại màu làm chính, để khoa trương màu da, sau đó trên cơ sở
màu chính này phác hoạ ra các bộ vị khí quan như lông mày, mắt, mũi, miệng cho
đến các đường nếp của da thịt.
Thông
thường, màu chính và lông mày dùng màu sắc đối sánh nhau. Ví dụ màu chính là đỏ
hoặc trắng, thì lông mày sẽ vẽ màu đen; màu chính là đen thì lông mày sẽ vẽ màu
trắng. Nhân vì dùng sắc thái của hai loại màu để so sánh mà có thể làm nổi bật
giới tuyến của lông mày và khuôn mặt cùng các bộ vị khác, làm cho mắt càng có
thần hơn, trọn cả khuôn mặt cũng càng tăng thêm sự cân đối hài hoà.
Chỉnh kiểm thường được dùng cho hai loại vai chính diện và phản diện, như trong vở Bá kiều khiêu bào 灞桥挑袍, cả khuôn mặt của Quan Vũ 关羽sắc đỏ, đó chính là “hồng sắc chỉnh kiểm” 红色整脸. Trong vở Chiến Uyển thành 战宛城, cả khuôn mặt Tào Tháo 曹操thoa màu trắng, đó chính là “bạch sắc chỉnh kiểm” 白色整脸. Trong vở Sừ Mĩ án 锄美案, cả khuôn mặt của Bao Chửng 包拯 là “hắc sắc chỉnh kiểm” 黑色整脸.
Tam khối
ngoã kiểm 三块瓦脸 (dạng vẽ khuôn
mặt như ba miếng ngói):
Loại
này dùng một loại màu chính làm nền, sau đó dùng màu đen phác hoạ lông mày, mắt,
mũi để khoa trương cao độ. Loại “kiểm phổ” 脸谱 này hiện rõ ba
mảng màu chính ở trán và hai bên má, nhìn giống như ba miếng “ngói”, nên có tên
là “tam khối ngoã kiểm” 三块瓦脸.
“Tam khối ngoã kiểm” 三块瓦脸 dành cho nhân vật mày thô mắt lớn, có cảm giác như mắt và lông mày dựng đứng. Phổ thức 谱式 này áp dụng tương đối rộng. chính diện hay phản diện, và nhân vật có “khuyết điểm” đều có thể dùng. Nhưng, nhân vật khác nhau, màu chính của kiểm phổ và chi tiết phác hoạ có chỗ khác nhau. Kiềm phổ loại hình hình này là trên cơ sở của “chỉnh kiểm” 整脸, càng gia tăng thêm nét đột xuất của các bộ vị lông mày, mắt, mũi, miệng. Đồng thời, lợi dụng giới diện của lông mày, mắt, mũi, miệng làm nổi bật khung xương, so với chỉnh kiểm, càng rõ nét lập thể hoá. Ví dụ như, trong vở Thất nhai đình 失街亭, Mã Tắc 马谡là “du bạch sắc tam khối ngoã kiểm” 油白色三块瓦脸, trong vở Thiết lung sơn 铁笼山, Khương Duy 姜维 là “hồng sắc tam khối ngoã kiểm” 红色三块瓦脸; trong vở Ngư trường kiếm 鱼肠剑, Chuyên Chư 专诸là “tử sắc tam khối ngoã kiểm” 紫色三块瓦脸; trong vở Anh hùng hội 英雄会, Hoàng Tam Thái 黄三泰là “phấn sắc tam khối ngoã kiểm” 粉色三块瓦脸.
Hoa tam khối
ngoã kiểm 花三块瓦脸 (dạng vẽ khuôn
mặt như ba miếng ngói có thêm màu sắc hoa văn):
Loại
này trên cơ sở của “tam khối ngoã kiểm” 三块瓦脸, tăng thêm một số màu sắc và hoa văn, phác hoạ lông mày, mắt, mũi,
cùng với các nếp trên khuôn mặt thêm phức tạp. Nhân vì hình thức phác hoạ cơ bản
của loại này vẫn là “tam khối ngoã kiểm”, nhưng so với “tam khối ngoã kiểm” thì
màu sắc đa dạng, hoa văn phức tạp hơn, cho nên có tên là “hoa tam khối ngoã kiểm”
花三块瓦脸. Ví dụ như, trong
vở Đạo ngự mã 盗御马, Đậu Nhĩ Đôn 窦尔敦là “lam sắc hoa tam khối ngoã kiểm” 蓝色花三块瓦脸; trong Chiến Uyển
thành 战宛城, Tào Hồng 曹洪là “hồng sắc hoa tam khối ngoã kiểm” 红色花三块瓦脸, Điển Vi 典韦 là “hoàng sắc hoa
tam khối ngoã kiểm” 黄色花三块瓦脸. …. (còn tiếp)
Đậu Nhĩ Đôn Điển Vi
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 03/11/2023
Nguồn
KINH KỊCH THƯỜNG THỨC THỦ SÁCH
京剧常识手册
Biên soạn: Triệu Vĩnh Kì 赵永岐,
Triệu
Tây An: Thiểm Tây nhân dân giáo dục xuất bản xã, 2021