好学免祸
王安期作东海郡, 吏录一犯夜人来. 王问: “何处来?” 云: “从师家受书还, 不觉日晚.” 王曰: “鞭挞宁越以立威名, 恐非致理之本.” 使吏送令归家.
(世说新语 - 政事)
HIẾU
HỌC MIỄN HOẠ
Vương An Kì tác Đông Hải quận, lại lục
nhất phạm dạ nhân lai. Vương vấn: “Hà xứ lai?” Vân: “Tùng sư gia thụ thư hoàn,
bất giác nhật vãn.” Vương viết: “Tiên thát Ninh Việt dĩ lập uy danh, khủng phi
trí lí chi bổn.” Sử lại tống lệnh quy gia.
(Thế thuyết tân ngữ - Chính sự)
VÌ HAM HỌC MÀ TRÁNH ĐƯỢC HOẠ
Vương An Kì nhậm chức Thái thú quận Đông Hải, viên quận lại bắt được một người vi phạm lệnh cấm đi ban đêm. Vương An Kì hỏi phạm nhân: “Từ nơi nào đến?” Người ấy đáp rằng: “Từ chỗ nhà thầy thọ giáo trở về, bất giác trời sụp tối.” Vương An Kì nói rằng: “Nếu lấy roi đánh người ham học như đánh Ninh Việt (1) ham học để tạo lập uy vọng và thanh danh cho mình, e rằng không phải là đi đến cái gốc của lí trí.” Bèn bảo viên quận lại đưa người nọ về nhà.
Chú của người dịch
1- Ninh Việt 宁越: Trong Lã Thị
Xuân Thu – Bác chí 吕氏春秋 - 博志có đoạn:
Ninh
Việt, Trung Mâu chi bỉ nhân dã, khổ canh giá chi lao, vị kì hữu viết: “Hà vị
nhi khả dĩ miễn thử khổ dã?” Kì hữu viết: “Mạc như học. Học tam thập tuế tắc khả
dĩ đạt hĩ.” Ninh Việt viết: “Thỉnh dĩ thập ngũ tuế. Nhân tương hưu, ngô tương bất
cảm hưu; nhân tương ngoạ, ngô tương bất cảm ngoạ.” Thập ngũ tuế nhi
宁越, 中牟之鄙人也, 苦耕稼之劳, 谓其友曰: “何为而可以免此苦也?” 其友曰: “莫如学. 学三十岁则可达矣.” 宁越曰: “请以十五岁. 人将休, 吾将不敢休; 人将卧, 吾将不敢卧.” 十五岁而周威公师之.
(Ninh Việt, người Trung Mâu thời Chiến
Quốc, nhà nối đời làm nông, cảm thấy gian khổ, bèn hỏi người bạn rằng: “Làm thế
nào để thoát khỏi cảnh khổ này?” Người bạn đáp rằng: “Chẳng có gì bằng học. Học
30 năm thì có thể đạt được thành tựu.” Ninh Việt nói rằng: “Tôi xin chỉ 15 năm.
Lúc người khác nghỉ, tôi không nghỉ; lúc người khác ngủ, tôi không ngủ.” Ninh
Việt chịu khó học 15 năm, nhân phẩm hạnh ưu tú, đã được Chu Uy Công tôn làm Sư
phó.
https://ctext.org/lv-shi-chun-qiu/bo-zhi/zhs
Thế thuyết tân ngữ 世说新语 : bộ bút kí tiểu thuyết thuật lại những huyền học ngôn đàm dật sự của
sĩ đại phu thời Nguỵ Tấn. Trong đó có thể nhìn thấy ngôn đàm về huyền học thời
Nguỵ Tấn đã trở thành phong thượng, mà huyền học chính là lấy tư tưởng Lão
Trang làm gốc. Tư tưởng của Đạo gia đối với phương thức tư duy và trạng thái
sinh hoạt của sĩ đại phu thời Nguỵ Tấn, thậm chí phong khí của cả xã hội đều sản
sinh ảnh hưởng quan trọng. Tác phẩm này do Lâm Xuyên Vương Lưu Nghĩa Khánh 临川王刘义庆, thuộc dòng dõi tông thất nhà Lưu Tống thời Nam Bắc
triều đã tập hợp một số văn nhân biên soạn, Lưu Tuấn 刘峻
đời Lương viết lời chú. Toàn sách nguyên có 8 quyển, bản chú của Lưu Tuấn phân
làm 10 quyển. Các bản hiện nay đều là 3 quyển phân làm 36 môn như: đức hạnh,
ngôn ngữ, chính sự, văn học, phương chính, nhã lượng v.v… Toàn sách tổng cộng
hơn 1000 tắc, kí thuật những dật văn dật sự của danh sĩ quý tộc từ cuối đời Hán
đến thời Lưu Tống, chủ yếu là những câu chuyện có liên quan đến việc bình luận,
thanh đàm huyền ngôn và ứng đối cơ trí của các nhân vật.
Lưu Nghĩa Khánh 刘义庆 (năm 403 – khoảng
năm 444): người Bành Thành 彭城 (nay là Từ Châu 徐州 Giang Tô 江苏), văn học gia thời
Lưu Nghĩa Khánh mất năm Nguyên
Gia 元嘉 thứ 21 ở Kiến Khang 建康
(nay là Nam Kinh)
Lưu
Nghĩa Khánh từ nhỏ đã tài hoa xuất chúng, yêu thích văn học. Ngoài Thế thuyết tân ngữ 世说新语 ra, ông còn có tiểu thuyết chí quái U minh lục 幽明录.
https://baike.baidu.com/item/%E7%94%AF%E8%B6%8A/6389240
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 13/9/2023
Nguồn
THẾ THUYẾT TÂN NGỮ
世说新语
Tác giả: Lưu Nghĩa Khánh 刘义庆
Thiểm Tây lữ du xuất bản xã, 2002.