“ĐỒNG XÚ” CÓ PHẢI LÀ MÙI TANH CỦA TIỀN ĐỒNG
“Đồng xú” 铜臭ý nghĩa là mùi tanh
của tiền đồng, dùng để phúng thích người chỉ biết hám lợi. Trong bài Phổ thông thoại dị độc từ thẩm âm biểu 普通话话异读词审音表 công
bố năm 1985 đã đem chữ 臭 chú âm là “xìu”, nhưng chúng ta thường đọc là “chòu”. Từ này xuất hiện trong Hậu Hán thư – Thôi Nhân liệt triện đệ tứ thập
nhị” 后汉书 - 崔駰列传第四十二:
Cửu chi bất tự an, thung dung vấn kì tử Quân
viết: ‘Ngô cư tam công, vu nghị giả hà như?’ Quân viết: ‘Đại nhân thiếu hữu anh
xưng. Lịch vị Khanh Thú, luận giả bất vị bất đáng vi Tam công; nhi kim đăng kì
vị, thiên hạ thất vọng.’ Liệt viết: ‘Hà vi nhiên dã?’ Quân viết: ‘Luận giả hiềm
kì đồng xú.’
久之不自安, 从容问其子钧曰: ‘吾居三公, 于议者何如?’ 钧曰: ‘大人少有英称, 历位卿守, 论者不谓不当为三公; 而今登其位, 天下失望.’ 烈曰: ‘何为然也?’ 钧曰: ‘论者嫌其铜臭.’
(Lâu
ngày cảm thấy không yên, bèn thung dung hỏi con là Thôi Quân rằng: ‘Cha ở địa vị
Tam công, người ta bàn luận thế nào?’ Quân đáp: ‘Phụ thân đại nhân lúc trẻ có
danh tiếng tốt, trải nhậm các chức Thái thú và Cửu khanh, những người bàn luận
không ai nói cha là không xứng đáng đảm nhậm chức Tam công; nhưng nay cha nhậm
chức Tư đồ, người trong thiên hạ đều thất vọng.’ Thôi Liệt hỏi: ‘Sao lại như vậy?’
Thôi Quân đáp: ‘Những ta chê tanh mùi đồng’.)
Thời
Hoàn Đế 桓帝, Linh Đế 灵帝triều Đông Hán, kỉ
cương bại hoại, chức quan có thể mua bán công khai. Thôi Liệt 崔烈 đã
là trọng thần của triều đình, nhưng ông vẫn không thoả mãn với hiện trạng, dùng
500 vạn tiền mua chức Tư đồ 司徒, từ đó hưởng sự tôn quý của Tam công. Ngày nọ, ông hỏi con là
Thôi Quản 崔钧 rằng: ‘Cha ở địa vị Tam công, người ta bàn luận thế
nào.” Thôi Quân thực thà đáp rằng: “Người ta chê tanh mùi đồng.” Người đời sau
bèn dùng từ “đồng xú” để châm biếm kẻ tục lậu vô tri mà lại bạo phú nhiều tiền
của.
Về cách
giải thích “đồng xú” 铜臭, trong Hán ngữ đại từ điển 汉语大词典giải thích là
mùi tanh của tiền đồng. Chữ 臭 nếu đọc là “xìu” thì giải thích là “khí vị” 气味 (mùi),
như trong Thi kinh – Văn Vương 诗经 - 文王 có
câu:
Vô thanh vô xú
无声无臭
(Không tiếng không mùi)
Trong Mạnh Tử 孟子có đoạn:
Khẩu chi vu vị dã, mục chi vu sắc dã, nhĩ
chi vu thanh dã, tị chi vu xú dã, tứ chi chi vu an dật dã, tính dã.
口之于味也, 目之于色也, 耳之于声也, 鼻之于臭也, 四肢之于安佚, 性也.
(Miệng
thích vị ngon, mắt thích sắc đẹp, tai thích âm thanh hay, mũi thích mùi thơm,
tay chân thích sự an dật thư thả, đều là thiên tính tự nhiên của con người)
Trong Liêu trai chí dị - Tịch Phương Bình 聊斋志异 - 席方平, lời phám của Nhị Lang 二郎là:
Dương mỗ, phú nhi bất nhân, giảo nhi đa trá.
Kim quang cái địa, nhân sử Diêm Ma điện thượng tận thị âm mai, đồng xú huân
thiên, toại giao Uổng Tử thành trung toàn vô nhật nguyệt. Dư tinh do năng dịch
quỷ, đại lực trực khả thông thần. Nghi tịch Dương thị chi gia, dĩ thường Tịch
sinh chi hiếu.
羊某, 富而不仁, 狡而多诈. 金光盖地,
因使阎摩殿上尽是阴霾, 铜臭熏天, 遂教枉子城中全无日月. 余猩犹能役鬼, 大力直可通神. 宜籍羊氏之家, 以尝席生之孝.
(Dương
mỗ, giàu có mà bất nhân, giảo hoạt đa trá. Dùng kim tiền trải khắp địa phủ, khiến
cho điện Diêm Ma luôn âm ám cát bay, mùi tanh của tiền đồng xông lên trời, khiến
cho trong thành uổng tử hoàn toàn không có ánh sáng của mặt trời mặt trăng. Tàn
dư mùi tanh của tiền đồng cũng đủ để sai khiến bọn tiểu quỷ, sức mạnh có thể
thông thần. Cần phải tra sao tịch thu gia sản của Dương thị, để thưởng cho sự
hiếu thuận của Tịch Phương Bình.)
Chữ ở
đây chỉ “xú khí” 臭气 (mùi
hôi thối) là không nghi ngờ gì.
Đương nhiên, trên đây chỉ là tranh luận của giới học thuật, hoàn toàn không hề ảnh hưởng đến từ này trong đời sống hiện thực hiện nay của chúng ta.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 29/6/2023
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013