TAM KÍNH TỰU HOANG, TÙNG CÚC DO TỒN
“Tam
kính tựu hoang, tùng cúc do tồn” 三径就荒松菊犹存 là ở đoạn thứ 3 trong bài “Quy khứ lai hề từ” 归去来兮辞 của Đào Uyên Minh 陶渊明 đời Tấn. Câu này có ý nghĩa gì?
“Tam
kính” 三径
là ba lối đi nhỏ.
“Tùng cúc” 松菊
tức cây tùng và hoa
cúc. Ba lối đi nhỏ trong sân đã hoang vu, nhưng những cây tùng và hoa cúc nơi
đó vẫn mọc tươi tốt. Kì thực, “tam kính” 三径 trong “tam kính tựu hoang” 三径就荒không phải là phiếm chỉ mà là ba
lối đi nhỏ thực sự tồn tại. Sau khi Đào Uyên Minh về ở ẩn, sáng tác bài “Quy khứ
lai hề từ”, đã mượn dùng “tam kính” của Tưởng Hủ 蒋诩 để nói rõ bản thân mình đã là
cư sĩ quy ẩn.
Điển
cố “tam kính” 三径là
như thế nào?
Theo
ghi chép trong lịch sử, lai lịch của “tam kính” 三径là như thế này:
Lúc
Vương Mãng 王莽
nắm quyền, Thứ sử
Duyện Châu 兖州là
Tưởng Hủ 蒋诩từ
quan về quê, mở ba lối đi nhỏ trong sân. Nguyên văn xuất từ bài Tam phụ quyết lục – Đào danh 三辅决录 - 逃名 của Triệu Kì 赵岐:
Tưởng Hủ quy hương lí, kinh cức tắc môn, xá
trung hữu tam kính, bất xuất. Duy Cầu Trọng, Dương Trọng tùng chi du.
蒋诩归乡里, 荆棘塞门, 舍中有三径, 不出. 唯求, 仲羊仲从之游.
Ý
là Tưởng Hủ sau khi từ quan về lại quê nhà, gai góc mọc hoang trong núi đã lấp
đầy cửa, trong sân chỉ còn lại ba lối đi nhỏ. Ông cả ngày đóng cừa không ra
ngoài, chỉ qua lại với Cầu Trọng và Dương Trọng.
Mở
rộng ý là: nhìn từ điển cố Tưởng Hủ 蒋诩về quê ẩn cư, nơi sân
nhà chỉ lưu lại “tam kính” 三径, người đời sau đều xem việc quy ẩn giống như Tưởng Hủ. Nhân
đó điển cố “tam kính” trở thành danh từ chỉ thay người quy ẩn.
Thế
thì lí giải như thế nào câu “tam kính tựu hoang, tùng cúc do tồn”?
Ai
đọc qua bài Đào hoa nguyên kí 桃花源记, đều biết cảnh giới tư tưởng và việc truy cầu sở tại của
Đào Uyên Minh 陶渊明,
liên tưởng đến những tháng ngày bình đạm không tranh với đời. Lời trong “Quy khứ
lai hề từ” cùng với “tam kính tựu hoang, tùng cúc do tồn” không ngoài hai tầng
ý nghĩa:
-
Một là “tam kính tựu hoang” 三径就荒, nói rõ ông thanh bần không giàu có, tức ý nói làm quan
không tham chiếm tiện nghi của người khác, không lợi dụng người có quyền thế để
kiếm lợi cho mình.
-
Hai là “tùng cúc do tồn” 松菊犹存nói rõ tuy ông không giàu có, nhưng phẩm đức và sự tu dưỡng
của ông luôn được giữ gìn, giống như ba lối đi nhỏ đã hoang vu, nhưng tùng và
cúc ông trồng vẫn luôn tươi tốt.
Tóm lại, “tam kính tựu hoang, tùng cúc do tồn” là Đào Uyên Minh 陶渊明đã mượn điển cố “tam kính” 三径của Tưởng Hủ 蒋诩 để triển hiện phẩm cách và khí tiết của ông.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 21/5/2023
Nguồn