持身贵严 处事贵谦
严近乎矜, 然严是正气, 矜是乖气, 故持身贵严, 而不可矜
谦似乎谄, 然谦是虚心, 谄是媚心, 故处世贵谦, 而不可谄
(围炉夜话)
TRÌ
THÂN QUÝ NGHIÊM XỬ SỰ QUÝ KHIÊM
Nghiêm cận hồ căng, nhiên nghiêm thị chính khí, căng thị quai khí, cố
trì thân quý nghiêm, nhi bất khả căng.
Khiêm tự hồ siểm, nhiên khiêm thị hư tâm, siểm thị mị tâm, cố xử thế
quý khiêm, nhi bất khả siểm.
(Vi lô dạ thoại)
GIỮ THÂN QUÝ Ở CHỖ NGHIÊM TRANG
XỬ SỰ QUÝ Ở CHỖ KHIÊM TỐN
Nghiêm trang đôi lúc thấy gần như là kiêu mạn, nhưng nghiêm trang là do
chính khí sinh ra, còn kiêu mạn lại do tập khí ngang ngạnh mà thành, cho nên giữ
thân phải chú trọng sự nghiêm trang mà không nên kiêu mạn.
Khiêm tốn
có lúc thấy dường như là siểm mị, nhưng khiêm tốn là theo lễ đối đãi với người,
còn siểm mị lại là muốn lấy lòng người, cho nên xử thế cần phải khiêm tốn mà
không nên siểm mị.
Phân tích và
thưởng thức
Có người
giữ thân rất trang trọng, không cẩu thả nói cười, loại người này kỉ luật bản
thân rất nghiêm. Mới chợt nhìn qua, dường như là họ rất kiêu mạn, kì thực họ
không làm những việc không có ý nghĩa, không giống như những người khác, chỉ vì
tự tôn tự đại mà xem thường mọi người. Nếu bạn gần gũi với những người trang trọng,
bạn sẽ phát hiện họ “vọng chi nghiễm nhiên, tức chi dã ôn” 望之俨然, 即之也温 (từ xa mà nhìn, cảm thấy họ trang nghiêm, đến gần cảm
thấy họ hoà nhã dễ gần). Không hề là người trong tưởng tượng ở xa ngàn dặm; ngược
lại, có thể sẽ khiến bạn vô cùng thích thú. Nhưng nếu là một kẻ kiêu mạn, bạn
tiếp cận họ, có thể sẽ vô duyên vô cớ chịu sự sỉ nhục. Việc đó với người quân tử
“nghiêm dĩ luật kỉ, khoan dĩ đãi nhân” 严以律己, 宽以待人(đối với bản thân phải nghiêm trang, đối với người phải
khoan hậu) không giống nhau, bời vì quân tử là tự trọng, còn kẻ kiêu mạn lại tự
đại. Chúng ta tu thân dưỡng tính, tuyệt đối chớ có để từ tự trọng mà sa vào tự
đại.
Với người khiêm tốn cho dù học vấn uyên bác cũng không bao giờ kiêu mạn tự mãn. Người xưa từng dạy chúng ta rằng “mãn chiêu tổn, khiêm thụ ích” 满招损, 谦受益 (tự mãn sẽ rước lấy tổn hại, khiêm tốn sẽ có được ích lợi) , có thể thấy khiêm tốn khiến chúng ta học thêm nhiều điều mới, có được nhiều sự tôn trọng. Khiêm tốn học hỏi ở người khác, mới có thể không ngừng làm cho bản thân mình đầy đủ, còn siểm mị là một loại thái độ luồn cuối xu nịnh. Để đạt được mục đích, họ không tiếc uốn gối khom lưng lấy lòng người khác, nhân đó, mới nói là “mị tâm” 媚心. So sánh “hư tâm” 虚心 và “mị tâm” 媚心, một đằng là “vô sở cầu” 无所求, một đằng là “hữu sở cầu” 有所求; một đằng là “nội liễm” 内敛, một đằng là “ngoại cầu” 外求, một đằng là tâm mong cầu hiểu biết về tinh thần, một đằng là tâm mong cầu về vật chất, sai biệt khác nhau rất lớn. Nhân đó, chúng ta đãi nhân tiếp vật không nên có tâm lí siểm mị, mà ngược lại không thể không có thái độ khiêm hư.
Chú của người
dịch
Vi lô dạ thoại 围炉夜话: là một tác phẩm nổi tiếng đời Thanh, tác giả là Vương Vĩnh Bân 王永彬. Vi lô dạ thoại có 221 tắc, đề cập nhiều phương diện như đạo đức, tu thân, độc thư, an bần lạc đạo, giáo tử, trung hiếu, cần kiệm … nêu rõ hàm nghĩa sâu xa: lập đức, lập công, lập ngôn đều lấy “lập nghiệp” làm gốc.Vi lô dạ thoại 围炉夜话cùng với Thái căn đàm 菜根谭, Tiểu song u kí 小窗幽记 được gọi chung là “xử thế tam đại kì thư”.
Vương Vĩnh
Bân 王永彬:
Vương
Vĩnh Bân tự Nghi Sơn 宜山, người đời gọi ông
là Nghi Sơn tiên sinh 宜山先生, con cháu đời sau
của họ Vương gọi ông là Nghi Sơn công 宜山公. Cuộc đời ông trải
qua 5 vương triều: Càn Long 乾隆, Gia Khánh 嘉庆, Đạo Quang 道光, Hàm Phong 咸丰, Đồng Trị 同治. Ông sinh ngày 23
tháng Giêng năm Nhâm Tí thời Càn Long, mất ngày 25 tháng Giêng năm Kỉ Tị thời Đồng
Trị, hưởng thọ 78 tuổi.
Nguồn http://baike.baidu.com/view/53686.htm
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 09/02/2023