TỪ
“参” TRONG “曾参” NÊN ĐỌC ÂM
NÀO
(Lữ Hữu Nhân 吕友仁)
(tiếp theo)
Theo
Vương Dẫn Chi, 参 là chữ giả tá, nghĩa gốc là 骖
(tham). Trong Xuân Thu danh tự giải hỗ 春秋名字解诂 ông từng
minh xác đề xuất:
Cổ nhân danh tự đa giả tá, tất độc bổn tự
nhi kì nghĩa thuỷ minh.
古人名字多假借, 必读本字而其义始明
(Họ tên của người xưa đa phần là giả tá, phải đọc chữ
gốc thì nghĩa mới rõ)
Lô Văn
Siêu 卢文弨trong Kinh điển
thích văn khảo chứng – Luận ngữ âm nghĩa khảo chứng 经典释文考证 - 论语音义考证nói rằng:
Tăng 参, SỞ CÂM phản,
hựu THẤT
曾参, 所金反, 又七南反. 案曾子字子舆, 当读为七南反, 与 “骖” 同, 而今人咸不然. “孝经音义” 止有所林林反一音, 非.
(Tăng 参, phiên thiết là SỞ CÂM (sâm), lại có phiên thiết là
THẤT
Vương
Quân 王筠trong Thuyết văn
thích lệ 说文释例quyển 11, Chu Tuấn Thanh 朱骏声 trong Thuyết văn thông huấn định văn 说文通训定文 cũng đều
cho 参 là giả tá của 骖.
Sở dĩ mấy học giả trên chủ trương参 là giả tá của 骖, nên đọc là 骖 (tham), là nhân vì căn
cứ vào quy luật danh và tự tương ứng. Chữ 参
này chỉ có đọc là 骖 (tham) mới thông. Gọi là quy luật danh và tự tương ứng,
nói một cách đại khái là có hai điều:
- Một
là danh và tự là từ đồng nghĩa, có mối quan hệ tương phụ tương thành (bổ sung
phối hợp cho nhau), ví dụ như Tể Dư 宰予 – học trò của Khổng Tử, tự Tử Ngã 子我; Tư mã Canh 司马耕 tự Tử Ngưu 子牛.
- Hai
là danh và từ là từ trái nghĩa, có mối quan hệ tương phản tương thành, ví dụ phụ
thân của Tăng Tử 曾子 tên
là Điểm 点, tự Tích 皙, điểm 点là hắc (đen), tích 皙
là bạch (trắng), danh và tự có mối quan hệ trái nghĩa.
Tăng 参 tự Tử Dư 子舆, 参 nghĩa gốc là 骖
(tham), nghĩa là ngựa đóng ở hai bên phía trước xe; 舆
(dư) là 车 (xa), giữa danh và tự có mối quan hệ tương phụ tương
thành, cho nên Vương Dẫn Chi mới nói là “giá mã sở dĩ dẫn xa dã” 驾马所以引车也 (đóng ngựa vào
xe để kéo xe chạy vậy).
Chữ 参 đọc theo phiên thiết SỞ CÂM (sâm), trong Thuyết văn 说文 viết
là “曑”, chữ lệ biến thành 参,
ý nghĩa là “Thương tinh dã” 商星也 (sao Thương). Giảng theo cổ văn, chữ 骖 cùng với chữ 参 giảng là sao Thương, âm đọc rất gần, bởi chúng có
cùng thanh phù. Trong Quảng vận 广韵, chữ 参 đọc
theo phiên thiết là SỞ CÂM (sâm), là nhập bình thanh vận 侵 (xâm); chữ đọc theo phiên thiết THẤT
Quy luật
danh và tự tương ứng, là một biện pháp huấn hỗ mà các học giả cổ đại thường sử
dụng, hơn nữa trong một tình huống đặc định nào đó, cũng chỉ có biện pháp này mới
có thể giải quyết vấn đề. Ví dụ như trong Thuyết văn:
Thi, kì y thi dã. Tề Loan Thi tự Tử Kì,
tri thi giả kì dã.
施, 旗旖施也.
齐栾施字子旗, 知施者旗也.
(Thi, là kì y thi dã. Loan Thi
nước Tề tự là Tử Kì, có thể biết “thi” đồng với “kì”)
Nếu
không có danh và tự của Loan Thi làm chứng thì Hứa Thận không biết nghĩa gốc của
chữ 施 (thi).
Trong Lễ kí – Đàn Cung hạ 礼记 - 檀弓下có ghi:
Tử Hiển dĩ trí mệnh vu Mục Công.
子显以致命于穆公
(Tử Hiển phục mệnh đem sự tình báo với Mục Công)
Trịnh
Huyền 郑玄chú rằng:
Lô thị vân: Cổ giả danh tự tương phối, 显 (hiển) đương tác 韅 (hiển).
卢氏云: 古者名字相配, 显当作韅.
(Họ Lô nói rằng: Thời cổ danh
và tự phối hợp với nhau, chữ 显 (hiển) đúng ra nên viết
là韅 (hiển).)
Nhân vì Lô Thực 卢植 biết rằng, Tử Hiển 子显
là tự, tên ông là 絷 (trập), 絷là dây buộc ngựa; 显và 絷 không tương phối, chỉ
có viết là 韅, giảng
là dây buộc dưới bụng ngựa, mới tương phối với chữ 絷.
Trong Hán thư – Lưu Hướng truyện 汉书 - 刘向传:
Hướng, tự Tử Chính
向, 字子政
(Lưu Hướng tự là Tử Chính)
Nhan Sư
Cổ 颜师古 chú rằng:
Danh Hướng, tự Tử Chính, nghĩa tắc tương phối. Nhi cận đại học giả độc 向 âm 饷, kí vô biệt
thích, mị sở bằng cứ, đương y bổn tự vi thắng dã.
名向, 字子政, 义则相配. 而近代学者读向音饷, 既无别释, 靡所凭据, 当依本字为胜也.
(Tên Hướng, từ Tử Chính, ý
nghĩa tương phối. Nhưng các học giả cận đại đọc 向âm
饷, đã không có cách giải thích khác, lại không có căn cứ,
cứ theo chữ gốc thì hơn)
Bài viết đến đây, dùng lời của
Nhan Sư Cổ làm kết vĩ:
Tăng 参, tự tử Dư, nghĩa tắc tương phối. Nhi cận
đại học giả đọc 参âm shēn (sâm), kí vô biệt thích, vô sở bằng cứ, đương y bổn tự
độc cān (tham) vi thắng dã.
曾参, 字子舆, 义则相配. 而近代学者读参音shēn, 既无别释, 靡所凭据, 当依本字读cān为胜也.
(Tăng 参, tự Tử Dư, ý nghĩa tương phối. Nhưng các học giả cận đại đọc 参 âm shēn (sâm), đã không có cách giải thích khác, lại không có căn cứ, cứ theo chữ gốc đọc cān (tham) thì hơn).
(hết)
Bài này được đăng lần đầu trên Khổng Mạnh nguyệt san 孔孟月刊 của Đài Loan quyển 35, kì 9, năm 1997. Hiện trích lục từ Huấn hỗ thức tiểu lục 训诂识小录, do Lữ Hữu Nhân 吕友仁 viết, Thượng Hải cổ tịch xuất bản xã, tháng 9 năm 2017, Bành Bái tân văn 彭湃新文 kinh qua sự uỷ quyền chuyển tải, tiêu đề hiện tại do người biên tập đặt, nguyên tiêu đề là “曾 参 之 ‘参’ 读音质疑” (“Tăng 参 chi ‘参’ độc âm chất nghi”)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 07/01/2023
Nguồn
https://www.thepaper.cn/newsDetail_forward_2080561