TẦN THUỶ HOÀNG VÀ HÀN PHI TỬ
Hàn Phi
韩非 (khoảng
năm 280 – năm 233 trước công nguyên), người nước Hàn cuối thời Chiến Quốc, tập
đại thành của học pháp Pháp gia thời Tiên Tần. Lí luận pháp trị của ông, đã tập
“pháp” 法, “thuật” 术, “thế” 势 của
Pháp gia vào một thân, cường điệu quốc quân phải “hành pháp” 行法, “chấp thuật” 执术,
“thị thế” 恃势. Hạt nhân pháp trị của Hàn Phi ở chỗ nhấn mạnh quân
chủ tập quyền, đối với chủ nghĩa chuyên chế phong kiến sau đời Tần đã có ảnh hưởng
sâu đậm.
Thời đại
mà Hàn Phi sinh sống, nước Hàn ngày càng suy yếu. Hàn Phi thân là công tử nước
Hàn, có tật nói lắp, không giỏi ngôn đàm nhưng giỏi trứ thư, nhiều lần dâng thư
lên Hàn Vương An 韩王安, kiến nghị nên áp dụng học thuyết của ông, để nước
giàu binh mạnh, nhưng không được Hàn Vương thưởng thức.
Bi liêm trực bất dung vu tà uổng chi thần.
quan vãng giả đắc thất chi biến, cố tác “Cô phẫn”, “Ngũ đố”, “Nội ngoại trừ”
“Thuyết nan” thập dư vạn ngôn.
悲廉直不容于邪枉臣, 观往者得失之变, 故作 “孤愤”, “五蠹”, “内外储”, “说难” 十余万言.
(Đau buồn
vì bề tôi liêm khiết ngay thẳng bị kẻ tà vạy không dung chứa, xem xét sự biến
thiên được mất trước đây mà viết ra các thiên như “Cô phẫn”, “Ngũ đố”, “Nội ngoại
trừ”, “Thuyết nan” tất cả trên mười vạn chữ.)
Về sau
có người đem sách của Hàn Phi truyển đến nước Tần, Tần Vương Doanh Chính 秦王嬴政 (sau
này là Tần Thuỷ Hoàng 秦始皇皇), sau khi đọc qua
hai thiên “Cô phẫn”, “Ngũ đố” trong đó, vô cùng tán thán, nói rằng “Quả nhân nếu
được người này cùng dạo chơi thì có chết cũng không ân hận.” Lúc bấy giờ bạn học
với Hàn Phi là Lí Tư 李斯 nói sách đó do Hàn
Phi viết, nước Tần ở giai đoạn đó liên tục đánh nước Hàn. Năm 234 trước công
nguyên, Hàn Phi vì Hàn Vương đi sứ nước Tần. Tần Vương rất vui mừng, nhưng trước
sau không thể tín nhiệm Hàn Phi. Lúc này Lí Tư 李斯 và Diêu Cổ 姚贾 nói
với Tần Vương: Hàn Phi rốt cuộc là người nước Hàn, ông ấy luôn hướng về nước
Hàn mà không phải là nước Tần, đó là thường tình của con người. Nay thiên vương
không dùng ông ấy, nếu vẫn giữ ông ấy lại tất sẽ có hậu hoạn vô cùng, cho nên
chẳng bằng giết ông ấy đi. Tần Vương chấp nhận kiến nghị đó, bắt đầu trị tội
Hàn Phi. Lí Tư sai người đem thuốc độc đến cho Hàn Phi . Hàn Phi muốn tìm cơ hội
biện bạch với Tần Vương, nhưng không được. Về sau Tần Vương hối hận, sai người
xá miễn Hàn Phi nhưng lúc bấy giờ Hàn Phi đã chết.
Theo
truyền thuyết, Lí Tư thân là trọng thần của nước Tần, lại là bạn học với Hàn Phi,
từng cùng một thầy là Tuân tử 荀子, nhưng ông ta “tự
cho mình không bằng Hàn Phi”, khó át chế ngọn lửa đố kị, cuối cùng bức tử Hàn
Phi. Đó cũng được xem là một án oan thiên cổ.
(Phan Vũ 潘宇)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 08/11/2022
Nguồn
TRUNG QUỐC VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
中国文华常识
(tập 2)
Chủ biên: Trương Hiểu Mang 张晓芒
Bắc Kinh: Trung Quốc Hữu Nghị xuất bản công ti, 2017