庭中樛木茂
院落桂槐香
Đình
trung cưu mộc mậu
Viện
lạc quế hoè hương
(Cưu
mộc trong sân tươi tốt
Quế hoè trong sân toả mùi thơm)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 29/11/2022
Lấy ý từ câu 3238 trong “Truyện
Kiều”
Một cây cù mộc, một
sân quế hoè
Câu
3238 này, ở “Kim Vân Kiều tân truyện” bản “Lê gia trân dụng” và bản”Truyện Kiều”
1870 do Nguyễn Quảng Tuân phiên âm và khảo dị, từ “cù mộc” đều viết là 樛木.
Chữ
樛, trong Khang Hi tự điển có phiên thiết là “cư cưu” 居虯, “cư vưu” 居尤 đều có âm là 鳩 (cưu).
Trong
Kinh Thi phần Chu
樛 âm “cưu”
樛音鳩
(Chữ 樛 đọc là “cưu”)
Trong
Kinh Thi của Tạ Quang Phát cũng đọc
là “cưu”.
Như vậy chữ 樛 đọc là “cưu”.
Cưu
mộc 樛木:
Bài “Nam hữu cù (cưu) mộc” 南有樛木ở phần Chu Nam trong Kinh Thi có 3 chương, mỗi chương có 4 câu và mỗi
chương đều mở đầu bằng câu “Nam hữu cưu mộc”. Bài thơ khen tặng bà Hậu phi năng
thi ân cho các người thiếp dưới mình mà không có lòng đố kị, ghen tuông.
Chương
1
Cát luỹ lôi chi
Lạc chỉ quân tử
Phúc lý tuy chi
...................
南有樛木
葛藟纍之
樂只君子
福履綏之
.................
Núi nam có cây sà
Dây sắn dây bìm kết đeo lên
Vui mừng thay bà Hậu phi
Phúc lộc sẽ đưa đến để bà sống
yên ổn
......................
Chú: cưu mộc là cây cong sà xuống.
(Theo Tạ Quang Phát “Kinh Thi”,
tập 1)
- Vệ Hoành 衛宏đời Hán trong Mao thi
tự 毛詩序có nói:
“Cưu
mộc, là ân huệ của bà Hậu phi xuống đến kẻ dưới. Ý nói ân huệ xuống đến kẻ dưới
mà không có lòng ghen tuông đố kị.”
- Chu Hi 朱熹đời Tống trong Thi tập
truyện 詩集傳cũng có nói:
“Ân huệ của bà Hậu Phi xuống đến kẻ dưới mà không chút ghen tuông đố kị, cho nên chúng thiếp vui mừng xưng tụng công đức của bà.”
Quế
hoè
1-
Đậu Vũ Quân 竇禹鈞 còn gọi là Đậu Yên Sơn 竇燕山có 5 người con, gia giáo rất
nghiêm, ông dựng 40 gian thư phòng, số sách đến cả ngàn quyển, mời kẻ sĩ có văn
tài đức hạnh đến làm thầy dạy học. Học giả có chí của bốn phương nghe tiếng tìm
đến. Cả 5 người con của ông thông minh dĩnh tuệ, văn hạnh đều ưu tú, người
đương thời khen là “Đậu thị ngũ long” 窦氏五龙 (Năm con rồng nhà họ Đậu). Đương
thời vị Thị lang tên là Phùng Đạo 冯道 làm tặng Đậu Yên Sơn bài thơ:
Yên Sơn Đậu thập lang
Giáo tử hữu nghĩa phương
Linh xuân nhất chu lão
Đan quế ngũ chi phương
燕山窦十郎
教子有义方
灵椿一株老
丹桂五枝芳
(Đậu thập lang ở Yên Sơn
Dạy con rất có đạo lí
Một cội linh xuân già
Trổ ra năm cành quế thơm)
“Đan quế ngũ chi phương” nói ở đây chính là sự đánh giá và
khen ngợi “ngũ tử đăng khoa” của nhà họ Đậu.
http://blog.sina.com.cn/s/blog_4b8832b50102uzm4.html
2- Tương
truyền vào đời
Trong Chu lễ - Thu quan – Triều sĩ 周禮 - 秋官 - 朝士có câu:
Diện tam hoè, tam công vị yên.
面三槐, 三公位焉
(Phía trước trồng 3 cây hoè là vị
trí chầu của tam công)
Vương Hựu 王祐đời Tống từng trồng 3 cây hoè
trong sân, nói rằng:
Ngô tử tôn tất hữu vi tam công
giả
吾子孫必有為三公者
(Con cháu của ta tất sẽ có người
làm đến tam công)
Về sau con ông là Đán 旦 quả nhiên nhậm chức Tướng.
http://www.chinesewords.org/dict/3793-619.html
Đời
sau dùng “quế hoè” hoặc “hoè quế” để ví con cháu hiển đạt thành danh.
Như vậy, ở câu 3238, qua bài “Nam hữu cưu mộc”,
theo ý riêng thì “cưu (cù) mộc” ở đây chỉ
Thuý Kiều hợp lí hơn.
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, ghi rằng:
“Cù mộc là vợ cả,
ý chỏ nàng Kiều, quế hoè là con cháu, ý chỏ con nàng Vân”.
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)