懷橘遺親羞慚弗如陸績
聞雷泣墓愧疚不及王裒
Hoài
quất di thân, tu tàm phất như Lục Tích
Văn
lôi khấp mộ, quý cứu bất cập Vương Bồi
(Giấu
quýt để dành cho mẹ. hổ thẹn thấy mình không được như Lục Tích
Nghe tiếng sấm ôm mộ mẹ khóc, xấu hổ xét mình chẳng được bằng Vương Bồi)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn
05/11/2022
Hoài
quất di thân 懷橘遺親: Giấu quýt để dành cho mẹ. Điển
xuất từ câu chuyện Lục Tích 陸績đời Hán, một trong “nhị thập tứ hiếu”.
Lục Tích 陸績 (188 – 219): tự Công Kỉ 公紀, người huyện Ngô nước Ngô thời
Tam Quốc. Năm Lục Tích lên 6 tuổi, theo cha đến Cửu Giang 九江yết kiến Viên Thuật 袁术. Viên Thuật đãi quýt, Lục Tích
lặng lẽ lấy hai trái giấu trong tay áo. Lúc từ biệt ra về, quýt rơi xuống đất,
Viên Thuật cười bảo rằng: “Lục lang đến nhà ta làm khách, lúc về sao còn giấu
quýt của chủ nhân?” Lục Tích quỳ xuống đáp rằng: “Nhân vì mẹ ở nhà thích quýt,
cho nên con lấy hai trái đem về cho mẹ ăn.” Viên Thuật nghe qua, thấy Lục Tích
còn nhỏ mà đã biết hiếu thuận với mẹ, ông vô cùng kinh ngạc và cảm động. Có lời
thơ rằng:
Hiếu đễ giai thiên
tính
Nhân gian lục tuế
nhi
Tụ trung hoài lục
quất
Di mẫu báo nhũ bô
孝悌皆天性
人间六岁儿
袖中怀绿桔
遗母报乳哺
(Hiếu đễ là thiên tính
Trẻ thơ sáu tuổi đầu
Giấu quýt trong tay áo
Tặng mẹ báo ơn sâu)
Lý Văn Phức diễn sang quốc âm
Hán Lục Tích thuở còn sau tuổi
Quận Cửu Giang đến với họ Viên
Trẻ thơ, ai chẳng yêu khen
Quýt ngon đặc tiệc tiểu diên đãi
cùng
Cất hai quả vào trong tay áo
Tiệc tan xong, từ cáo lui chân
Trước thềm khúm núm gời thân
Vô tình quả quýt nảy lăn ra ngoài
Viên trông thấy cười cười, hỏi hỏi
“Sao khách hiền mang thói trẻ
thơ?”
Thưa rằng: “Mẹ vốn tính ưa
Vật ngon dành lại để đưa mẹ
thì.”
Viên nghe nói trọng vì không xiết
Bé con con mà biếu hiếu thân
Cho hay phú giữ thiên chân
Sinh ra, ai cũng sẵn phần thiện đoan.
Văn
lôi khấp mộ 聞雷泣墓: Nghe tiếng sấm ôm mộ mẹ khóc.
Điển xuất từ câu chuyện Vương Bồi 王裒, một trong “nhị thập tứ hiếu”.
Vương Bồi (Bầu)王裒(? – 311): Tự Vĩ Nguyên 伟元, người
Doanh Lăng 营陵
Thành Dương 城阳, thời
Nguỵ Tấn. Vì cha là Vương Nghi 王仪bị Tư Mã Chiêu 司马昭giết, nên ông suốt đời không chịu là làm bề tôi nhà
Tây Tấn, ẩn cư dạy học. Vương Bồi hàng ngày đến bên mộ cha bái lạy, ôm lấy cây
bách mà khóc, nước mắt nhỏ trên cây, lâu ngày cây khô héo. Vương Bồi cũng thờ mẹ
rất có hiếu. Mẹ ông lúc sinh tiền rất sợ tiếng sấm. Sau khi mẹ qua đời, ông an
táng mẹ nơi sơn lâm. Mỗi khi gió mưa sấm sét nổi lên, ông liền chạy đến quỳ trước
mộ, lạy khóc nói rằng: “Con ở đây, mẹ đừng sợ.” Ông dạy học, mỗi khi giảng bài
“Lục nga” 蓼莪trong
kinh Thi, đọc đến câu: “Ai ai phụ mẫu. Sinh ngã cù lao”, nước mắt ông đầm đìa.
Sau học trò ông đã bỏ bài “Lục nga”. Có lời thơ rằng:
Từ mẫu
phạ văn lôi
Băng
hồn túc dạ đài
A
Hương thời nhất chấn
Đáo mộ
nhiễu thiên hồi
慈母怕闻雷
冰魂宿夜台
阿香时一震
到墓绕千回
(Mẹ sợ nghe tiếng sấm
Hồn lạnh chốn mộ phần
Sấm vừa vang tiếng động
Vội đến mộ đi vòng)
Lý Văn Phức diễn sang quốc âm
Nguỵ Vương Thôi gặp đời Tây Tấn
Vì thù cha lánh ẩn cao bay
Bên mồ khóc đã khô cây
Trọn đời ngồi chẳng hướng tây lúc nào
Khi sấm sét tìm vào mộ mẹ
Lạy khóc rằng “Con trẻ ở đây”
Bởi vì tính mẹ xưa nay
Vốn từng sợ sấm những ngày gió mưa
Nên coi sóc chẳng từ sớm tối
Thần phách yên, dạ mới được yên
Trong khi đọc sách giảng truyền
Tới câu “sinh ngã” lệ tràn như tuôn
Ngập ngừng kẻ cấp môn cũng cảm
Thơ “Lục nga” chẳng dám còn ngâm
Cho hay thử lý, thử tâm
Sư, sinh cũng tấm tình thâm khác gì.