HÀM DƯƠNG VÀ
Đô
thành nước Tần thời Chiến Quốc tại Hàm Dương 咸阳. Đây là một khu vực ở phía nam Cửu
Tông sơn 九嵕山,
phía bắc Vị thuỷ 渭水,
sơn có thể làm bình phong, thuỷ có thể thông thuyền bè. Người xưa lấy phía nam
của núi làm dương 阳,
phía bắc của núi làm âm 阴; lấy phía bắc của sông làm dương 阳, phía nam của sông làm âm 阴. Hàm Dương vừa ở phía nam của núi, lại
ở phía bắc của sông, cả hai đều dương, cho nên có tên gọi này.
Thời
cổ có 3 nơi đều gọi là Nam Dương 南阳:
-
Một là chỉ phía nam Thái sơn 泰山, phía bắc Vấn thuỷ 汶水, thời Xuân Thu thuộc nước Lỗ quản hạt.
-
Hai là chỉ phía nam Thái Hàng sơn 太行山, phía bắc Hoàng hà 黄河, thời Xuân Thu thuộc đất Tấn.
-
Ba là chỉ phía nam Phục Ngưu sơn 伏牛山, phía bắc Hán thuỷ 汉水, thời Chiến Quốc phân ra thuộc hai nước Sở và Hàn.
Ba
Nam Dương 南阳này,
đều ở phía nam của núi, phía bắc của sông, giống như hoàn cảnh địa lí của Hàm
Dương. Nhưng, cả ba không xưng là Hàm Dương mà xưng là Nam Dương. “Nam” 南 chỉ phía nam của núi, “Dương” 阳chỉ phía bắc của sông. Người xưa đặt
tên rất khéo, Hàm Dương và Nam Dương tên gọi tuy khác, nhưng nơi mà nó chỉ thì
giống nhau.
Trong
những địa danh ở Trung Quốc có hai chữ “âm dương” tương đối nhiều, chúng ta có
thể từ địa danh mà hiểu được phương vị của địa phương đó. Ví dụ như Giang Tô 江苏 có Giang Âm 江阴, đương nhiên là ở phía nam Trường
giang 长江. Lại
có Hoài Âm 淮阴, tại
phía nam Hoài thuỷ 淮水. Hà
Đương nhiên cũng có một số ít ngoại lệ, ví dụ như Hán Dương 汉阳của Hồ Bắc 湖北 không phải ở tại phía bắc Hán thuỷ 汉水 mà là ở tại phía nam Hán thuỷ. Đó là bời vì vào năm 1467 (năm Thành Hoá 成化 thứ 3 triều Minh), Hán thuỷ đã được đổi dòng, huyện trị Hán Dương 汉阳vốn ở bờ bắc Hán thuỷ 汉水 (thiết lập vào năm Đại Nghiệp 大业thứ 3 triều Tuỳ, tức năm 607). Sau khi Hán thuỷ đổi dòng, vị trí ở tại bờ nam Hán thuỷ, nhưng tên gọi Hán Dương đã quen thuộc, đồng thời không nhân vì Hán thuỷ đổi dòng mà thay tên gọi.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 18/10/2022
Nguồn
HÁN NGỮ HÁN TỰ VĂN HOÁ THƯỜNG ĐÀM
汉语汉字文化常谈
Tác giả: Tào Tiên Trạc 曹先擢
Thương vụ ấn thư quán Quốc Tế hữu hạn công ti
Trung Quốc – Bắc kinh 2015