MÀ CHO MẮT TỤC TRÔNG VÀO SAO NÊN (526)
Mắt
tục: Tiếng Hán là “tục nhãn” 俗眼, chỉ mắt của phàm phu tục tử.
Trong bài Tranh tử 橙子của Tăng Củng 曾巩 đời Tống có câu:
Giang hồ khổ tao tục nhãn mạn
Cấm ngự thượng giác phàm mộc đa
江湖苦遭俗眼慢
禁御尚觉凡木多
(Chốn giang hồ khổ sở phải gặp
phải loại mắt tục xem thường
Nơi cấm ngự còn biết loại cây tầm
thường vẫn nhiều)
Và trong bài Đan thanh dẫn tặng Tào tướng quân Bá 丹青引赠曹将军霸của Đỗ Phủ 杜甫có câu:
Đồ cùng phản tao tục nhãn bạch
Thế thượng vị hữu như công bần
途穷反遭俗眼白
世上未有如公贫
(Lúc vãn niên gặp phải loại mắt
trắng phàm tục
Chốn nhân gian chưa thấy có ai
nghèo như ông)
https://baike.baidu.com/item/%E4%BF%97%E7%9C%BC/9801317
Ngoài “tục nhãn” 俗眼 để chỉ mắt của phàm phu tục tử
ra, tiếng Hán còn có từ “bạch nhãn” 白眼 (mắt trắng), biểu thị sự xem thường hoặc không ưa
thích một người nào đó, trái với “bạch nhãn” là “thanh
nhãn” 青眼 (mắt xanh), điển xuất từ
Nguyễn Tịch 阮籍 thời Nguỵ Tấn.
Nguyễn Tịch tự Tự Tông 嗣宗, người Uý Thị 尉氏 Trần Lưu 陈留 (nay là huyện Uý Thị尉氏 tỉnh Hà Nam 河南), là thi nhân nổi tiếng thời Nguỵ Tấn, tính cách cuồng
phóng không chịu câu thúc. Đối với những người mà Nguyễn Tịch ưa thích hoặc có
ý tôn trọng, ông sẽ nhìn họ với cặp mắt xanh, ngược lại đối với những người mài
ông không ưa hoặc không coi trọng, ông sẽ nhìn họ với cặp mắt màu trắng. Truyền
thuyết kể rằng, lúc mẫu thân của Nguyễn Tịch qua đời, anh trai của Kê Khang 嵇康 là Kê Hỉ 嵇喜 đến điếu, Nguyễn Tịch không ưa người này, nhìn liếc
ngang lộ cặp mắt màu trắng. Kê Hỉ đành cáo từ thoái lui. Em trai là Kê Khang
nghe được, liền mang rượu ôm đàn đến. Nguyễn Tịch rất vui, lập tức cặp mắt chuyển
sang màu xanh.
Trong Tấn thư – Nguyễn Tịch truyện 晋书 - 阮籍传 chép rằng:
Cập Kê Hỉ lai điếu, Tịch tác bạch
nhãn, Hỉ bất trạch nhi thoái. Hỉ đệ Khang văn chi, nãi hiệp tửu hiệp cầm tháo
yên, Tịch đại duyệt, nãi kiến thanh nhãn.
及嵇喜来吊, 籍作白眼, 喜不择而退. 喜弟康闻之, 乃筴酒挟琴造焉. 籍大悦, 乃见青眼.
(Lúc
Kê Hỉ đến điếu, Tịch lộ rõ mắt trắng, Kê Hỉ đành cáo từ thoái lui. Em trai Hỉ
là Kê Khang nghe được, bèn mang rượu ôm đàn đến. Nguyễn Tịch rất vui, liền tiếp
kiến Kê Khang với cặp mắt xanh.)
http://www.gjwx.net/chengyu/qingyanbaiyan-128165.html
Lỡ ra khi đến thế nào
Mà cho mắt tục trông vào sao nên.
(Bích Câu kì ngộ: 525 - 526)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 28/9/2022