CHỜ CHO DUYÊN HỢP CHÂU VỀ MÒN HƠI (522)
Câu này điển xuất từ thành ngữ “Hợp Phố châu hoàn” 合浦珠还 (châu về Hợp Phố).
Thời
Đông Hán, quận Hợp Phố 合浦 ven biển sản xuất
nhiều ngọc trai. Ngọc trai nơi đó vừa tròn vừa lớn, màu sắc thuần chính, luôn
được trong và ngoài nước khen tặng, mọi người gọi là “Hợp Phố châu” 合浦珠. Dân địa phương lấy đó làm nghề sinh sống, thường đem
đổi lương thực với quận Giao Chỉ 交趾 lân cận. Ngọc
trai thu được lợi rất cao, một số quan lại thừa cơ tham ô, lập danh mục nhằm tước
đoạt của dân. Để thu lợi được nhiều, bọn quan lại không hề nghĩ đến quy luật
sinh trưởng của loài trai, cứ bắt dân đi lấy ngọc. Kết quả loài trai dần di
chuyển đến quận Giao Chỉ, tại Hợp Phố ngày càng ít. Ngư dân vùng Hợp Phố trước
giờ dựa vào việc lấy ngọc trai để sinh sống, rất ít người trồng trọt. Ngọc trai
có thu nhập cao, tiền mua lương thực nhiều một chút cũng không sao. Nay sản lượng
ngọc trai giảm, ngư dân ngay cả tiền mua lương thực cũng không có, không ít người
vì đó mà chết đói. Sau khi Hán Thuận Đế Lưu Bảo 汉顺帝刘保 kế vị, phái một viên quan tên Mạnh Thường 孟尝 làm Thái thú quận Hợp Phố. Mạnh Thường sau khi nhậm chức
đã nhanh chóng tìm ra nguyên nhân ngư dân vùng này không có cơm ăn, liền hạ lệnh:
bãi bỏ tệ đoan, phế trừ quy định phi pháp tước đoạt của dân, đồng thời cũng
không cho ngư dân đánh bắt bừa bãi, để bảo hộ tài nguyên ngọc trai. Chưa đầy một
năm, loại trai sinh sôi nhiểu trở lại, Hợp Phố lại trở thành nơi sản xuất ngọc
trai nổi tiếng.
Trong Hậu Hán thư – Tuần lại
truyện – Mạnh Thường 后汉书 - 循吏传 - 孟尝 ghi
rằng:
..... (Hợp Phố) quận bất sản cốc thực,
nhi hải xuất châu bảo, dữ Giao Chỉ bí cảnh ..... Thường đáo quan, cách dịch tiền
tệ, cầu dân bệnh lợi. Tằng vị du tuế, khứ châu phục hoàn, bách tính giai phản
kì nghiệp.
(..... (合浦) 郡不产谷实, 而海出珠宝, 与交趾比境 ..... 尝到官, 革易前敝, 求民病利. 曾未逾岁, 去珠复还, 百姓皆反其.)
(..... quận (Hợp Phố) không sản xuất lúa gạo, nhưng vùng biển lại có nhiều ngọc
trai, gần kề với Giao Chỉ ..... (Mạnh) Thường đến nhậm chức quan, bãi bỏ tệ nạn
trước đó, hiểu rõ những việc có lợi và không có lợi của dân. Chưa đầy một
năm, ngọc trai lại về, bách tính đều trở lại nghề cũ)
https://baike.baidu.com/item/%E5%90%88%E6%B5%A6%E7%8F%A0%E8%BF%98
Thành ngữ “Hợp Phố châu hoàn” 合浦珠还 (châu về Hợp Phố) xuất phát từ câu chuyện trên, dùng để ví với việc một món đồ đã mất đi nhưng tìm lại được hoặc người đi đâu đó lại trở về.
Dù tiên duyên đã mãn kỳ
Chờ cho duyên hợp châu về mòn hơi
(Bích Câu kì ngộ: 521 - 522)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 26/9/2022