CHIẾN QUỐC TỨ ĐẠI CÔNG TỬ
(Phạm Tùng Nghĩa 范松义)
(tiếp theo)
Mạnh
Thường Quân 孟尝君 nước
Tề lúc niên thiếu đã có mưu sâu biết lo xa, danh tiếng vang khắp xa gần. Tần
Chiêu Vương 秦昭王 cho
ông là hiền sĩ, sai người cầu kiến nhưng không được. Mạnh Thường Quân bất đắc
dĩ nhập Tần. Tần Vương muốn ông làm Tướng, sau khi ông cự tuyệt bị ép ở lại. Mạnh
Thường Quân dựa vào cách “kê minh cẩu đạo” 鸡鸣狗盗 (1) của môn khách mà thoát thân, được phong làm Tướng nước
Tề, nhân vì danh cao hơn chủ, quyền lực qua lớn mà bị phế. Lúc bấy giờ môn
khách của Mạnh Thường Quân xuất mưu kế, “giảo thố tam quật” 狡兔三窟 (2), cuối cùng ông được khôi phục địa vị. Tề Mẫn Vương 齐湣王 năm
thứ 16 (năm 286 trước công nguyên), Tề diệt Tống, lại một lần nữa chuẩn bị phế
trừ Mạnh Thường Quân. Mạnh Thường Quân đành đến nước Nguỵ, đảm nhậm chức Tướng,
đồng thời liên hợp các nước Tần, Triệu, Yên đánh Tề, chiếm lĩnh nhiều toà thành
của nước Tề. Về sau Tề Tương Vương 齐襄王 lập quốc, vì sợ
Mạnh Thường Quân nên đã sủng tín ông trở lại. Sau khi Mạnh Thường Quân qua đời,
con cháu đời sau của ông tranh địa vị, nước Tề và nước Nguỵ thừa cơ diệt 9 tộc
của ông. Trong số các công tử của nước Triệu, Bình Nguyên Quân Triệu Thắng rất
thích tân khách, môn nhân có đến mấy ngàn người. Tần đánh Triệu, bao vây đô
thành Hàm Đan 邯郸 nước Triệu, Triệu hướng đến Nguỵ xin cứu viện, có được
cứu binh, nhưng cứu binh chưa đến mà Hàm Đan đã nguy trong một sớm một chiều.
Nhìn thấy thành phá nước mất, Bình Nguyên Quân nghe theo ý kiến của mưu sĩ, đem
hết gia tài chiêu mộ 3000 dũng sĩ mà không tiếc tính mệnh, đánh lui binh Tần 15
dặm, tranh thủ được thời gian quý báu.
Nhưng
trong bốn công tử, Bình Nguyên Quân là người có tài năng tương đối bình thường.
Mao Toại 毛遂 ở
nhà Bình Nguyên Quân 3 năm, nếu không có “Mao Toại tự tiến” 毛遂自荐 (3) thì ông không biết người này có tài năng hơn người,
có thể thấy ông không thể nhận biết người. Tần từng tấn công vùng Thượng Đảng 上党 của nước Hàn, tướng trấn giữ Thượng Đảng không có sức
chống cự, chuẩn bị đem thành trì dâng cho nước Triệu. Triệu Vương vô cùng vui mừng,
hỏi ý kiến Bình Nguyên Quân, Bình Nguyên Quân tích cực chủ trương tiếp nhận.
Triệu nhận đất Hàn, kết quả chọc giận nước Tần, nên gặp phải tai nạn to lớn.
Bình Nguyên Quân thờ mấy đời quân chủ, sau ông vì tuổi cao mà qua đời
(hết)
Chú của người
dịch
1- Kê minh cẩu đạo鸡鸣狗盗: Gà gáy chó trộm.
….. Năm
298 trước công nguyên, Tần Chiêu Vương lại phái người đi mời Mạnh Thường Quân.
Mạnh Thường Quân thấy Tần Vương mấy lần mời, không tiện từ chối nữa bèn đi. Sau
khi đến Tần, Chiêu Vương lập tức nhậm mệnh Mạnh Thường Quân làm Tướng quốc.
Nhưng vào lúc này, có người nói với Tần Vương:
- Mạnh Thường Quân là người rất có tài năng, lại là vương tộc của nước
Tề, hiện ông ta làm Tướng quốc của nước Tần, có sự việc gì nhất định trước tiên
sẽ nghĩ cho nước Tề, sau đó mới nghĩ đến lợi ích của nước Tần. Như vậy, nước Tần
sẽ nguy hiểm.
Chiêu Vương cảm thấy ý kiến đó đúng, thế là bãi miễn chức vị của Mạnh Thường
Quân. Vì sợ Mạnh Thường Quân bỏ đi, nên đã câu lưu lại định giết chết, nhằm trừ
khử ẩn hoạ của Tần. Mạnh Thường Quân ở vào cảnh nguy hiểm, để thoát được thân
bèn từng mạo muội sai người đi thỉnh cầu người thiếp được sủng ái nhất của
Chiêu Vương nhờ giúp đỡ. Người thiếp đó nói rằng:
- Nếu ta có được chiếc áo da cáo danh quý nhất của Mạnh Thường Quân,
sẽ nghĩ cách giaỉ cứu ông ta.
Mạnh Thường Quân có một chiếc áo da cáo màu trắng hoàn toàn được làm từ lông dưới
nách con cáo, giá trị ngàn vàng, trong thiên hại không có áo nào sánh lại.
Nhưng, khi Mạnh Thường Quân vừa mới đến Tần. đã dâng tặng Chiêu Vương từ rất sớm.
Mạnh Thường Quân lòng như lửa đốt. Bàn bạc cùng tân khách, không ai có thể nghĩ
ra biện pháp. Lúc bấy giờ, có một vị khách địa vị rất thấp, anh ta rất giỏi bắt
chước động tác của chó mà tiến hành lấy trộm. Anh ta nói rằng:
- Tôi có thể thay ngài tìm được chiếc áo đó.
Đến lúc tối, anh ta giả làm chó, lén vào trong cung của Tần Vương, tìm đến tủ
áo, lấy trộm chiếc áo da cáo mà Mạnh Thường Quân đã tặng cho Chiêu Vương đem về
giao cho Mạnh Thường Quân, Mạnh Thường Quân lập tức tặng cho người thiếp nọ.
Người thiếp được chiếc áo da danh giá mà đã mơ ước từ lâu vô cùng vui mừng, trước
mặt Chiêu Vương nói tốt mấy câu cho Mạnh Thường Quân, khuyên Chiêu Vương thả
ông ta ra. Chiêu Vương sủng ái người thiếp này, luôn nghe theo lời, quả nhiên
phóng thích Mạnh Thường Quân. Mạnh Thường Quân sau khi được tự do, lập tức
giong xe hướng về nước Tề chạy như bay. Trên đường, Mạnh Thường Quân đổi giấy
thông hành, đổi họ tên, lẫn xuất ra quan khẩu. Nửa đêm, đến Hàm Cốc quan 函谷关nơi biên giới. Tần Chiêu
Vương sau khi phóng thích Mạnh Thường Quân liền hối hận, sai người đến khách
quán tìm, nhưng Mạnh Thường Quân đã đi mất. Thế là Tần Vương sai người cưỡi con
ngựa chạy nhanh nhất của dịch trạm đuổi theo. Mạnh Thường Quân đến Hàm Cốc
quan, không cách nào qua được, bởi theo chế độ, sau khi gà gáy mới mở cửa quan.
Mạnh Thường Quân đã liệu tính Tần Vương sẽ hối hận đuổi theo, nhưng lúc này,
cách lúc gà gáy hãy còn sớm. Mạnh Thường Quân lo đến độ mướt cả mồ hôi, vò đầu
bứt trán. Và trong lúc nguy cấp đó, trong đám tân khách có một người địa vị thấp
kém, anh ta giỏi bắt chước tiếng gà gáy, cất tiếng gáy lên, gà ở chung quanh đều
đồng loạt gáy theo. Người canh giữ cửa quan cho rằng đã đến giờ, theo chế độ liền
mở cửa quan, xét qua giấy thông hành rồi cho cả nhóm đi qua. Thời gian đi qua
khỏi cửa quan độ chừng một bữa cơm, người mà Tần Vương sai đi quả nhiên cũng đã
đến, nhưng không ngờ Mạnh Thường Quân đã ra khỏi. Bên ngoài quan, không phải là
địa giới của nước Tần, cho nên cũng không biết làm cách nào. Như vậy, cuối cùng
Mạnh Thường Quân đã bình an về lại nước Tề. Lúc trước, khi Mạnh Thường Quân sắp
xếp hai vị khách có địa vị thấp kém vào nhóm tân khách, các tân khách khác đều
coi thường hai người, họ cảm thấy xếp cùng với hai người đó là một sự sỉ nhục.
Đợi đến khi Mạnh Thường Quân tại nước Tần gặp nguy, nhờ hai người nọ mới thoát
hiểm. Từ đó về sau, các tân khách đều khâm phục hai người này.
(Theo “Sử kí cố sự tinh tuý” 史记故事精粹Hoán Quan Sinh 浣官生, Hoán Quyên 浣涓. Bắc Kinh Lí công đại học xuất bản xã, 2001)
2- Giảo thố
tam quật 狡兔三窟: Thỏ khôn có ba hang.
Phùng
Huyên người nước Tề nhà nghèo không thể tự nuôi sống mình, đến ở nhờ nhà Mạnh
Thường Quân. Ban đầu Mạnh Thường Quân không coi trọng Phùng Huyên. Về sau, Mạnh
Thường Quân được dân đất Tiết yêu quý, làm Tướng quốc mấy chục năm mà không gặp
phải hoạ nào cho dù là nhỏ, ấy đều là nhờ mưu kế của Phùng Huyên.
Trong Chiến quốc sách – Tề sách tứ có chép:
……. Về
sau Mạnh Thường Quân lấy sổ ghi chép ra, hỏi các môn khách: “Ai biết việc kế
toán, có thể vì Văn 文 này mà
đi thu nợ ở đất Tiết 薛?”
Phùng Huyên ghi tên mình vào sổ, nói rằng: “Tôi có thể.” Mạnh Thường Quân lấy
làm lạ, hỏi: “Người này là ai?” Bọn tả hữu đáp rằng: “Là người mà hát ‘Kiếm dài
ơi, về đi thôi’ đấy.” Mạnh Thường Quân cười bảo rằng: “Khách quả thực có tài,
ta đã phụ ông ấy, chưa từng gặp mặt.” Mời đến tạ lỗi rằng: “Tôi vì công việc mà
mệt mỏi, do quá âu lo mà ngu muội, mải mê việc quốc gia mà đắc tội với tiên
sinh. Tiên sinh không lấy làm xấu hổ mà vẫn có ý muốn đi thu nợ ở đất Tiết cho
tôi sao?” Phùng Huyên đáp rằng: “Xin nguyện được đi”.
Thế là
sắm sửa xe, chuẩn bị hành trang, giấy khoán nợ, từ tạ ra đi, nói rằng: “Nợ thu
hết rồi thì mua gì đem về?” Mạnh Thường Quân bảo: “Tiên sinh xem trong nhà tôi
thiếu thứ gì thì mua thứ đó.” Phùng Huyên giong xe đến đất Tiết, sai viên thư lại
gọi dân đến trả nợ, đem đối chiếu giấy khoán nợ, hết thảy đều khớp, bèn đứng
lên thay mặt Mạnh Thường Quân truyền lời xoá hết nợ cho dân, thiêu đốt giấy
khoán nợ. Dân đều hô vạn tuế.
Phùng
Huyên giong ngựa về lại đất Tề, sáng sớm xin cầu kiến. Mạnh Thường Quân lấy làm
lạ, sao mà nhanh thế, bèn mặc áo đội mũ ra tiếp kiến, hỏi rằng: “Nợ thu hết
chưa? Sao mà về nhanh thế!” Đáp rằng: “Đã thu xong hết.” “Thế mua gì đem về?”Phùng
Huyên đáp: “Ngài bảo: ‘Xem thử trong nhà thiếu thứ gì thì mua thứ đó. Thần thiết
nghĩ, trong nhà ngài chứa đầy châu báu, chó ngựa đầy chuồng, mĩ nhân cũng rất
nhiều, thứ mà nhà ngài thiếu, ấy là “nghĩa”. Thần trộm mua nghĩa cho ngài.” Mạnh
Thường Quân hỏi rằng: “Mua nghĩa là thế nào.” Đáp: “Nay ngài có đất Tiết nhỏ hẹp,
đã không yêu dân mà lại chỉ biết mua lợi! Thần mượn lời ngài xóa hết nợ cho
dân, thiêu đốt hết giấy khoán nợ, dân đều hô vạn tuế, ấy là thần đã mua nghĩa
cho ngài vậy.” Mạnh Thường Quân có vẻ không vui, bảo rằng: “Được rồi. Tiên sinh
nghỉ ngơi đi!”
Một năm
sau, Tề Vương nói với Mạnh Thường Quân rằng: “Quả nhân không dám lấy bề tôi của
tiên vương làm bề tôi của mình.” Mạnh Thường Quân liền về đất Tiết, chưa đến
trăm dặm mà dân dìu già dắt trẻ ra đường nghinh đón. Mạnh Thường Quân quay lại
nói với Phùng Huyên: “Nghĩa mà tiên sinh mua cho Văn này, đến hôm nay mới thấy!”
Phùng Huyên đáp rằng: “Thỏ khôn có ba hang mới tránh được cái chết. Nay ngài chỉ
mới có một hang, chưa thể gối cao đầu mà ngủ! Tôi xin vì ngài mà đào thêm hai
hang nữa.”
Mạnh
Thường Quân cấp cho Phùng Huyên 50 cỗ xe, 500 cân vàng, đi về phía tây đến đất
Lương. Phùng Huyên nói với Huệ Vương rằng: “Tề đuổi đại thần Mạnh Thường Quân của
mình về lại chư hầu, chư hầu nào đón ông ấy được trước tiên, thì sẽ giàu và
binh mạnh.” Thế là Lương Vương để trống chức vị cao nhất, đem chức Tướng quốc vốn
có đưa xuống làm Thượng tướng quân, sai sứ giả mang ngàn cân vàng, trăm cỗ xe đi
rước Mạnh Thường Quân. Phùng Huyên đi trước, khuyên Mạnh Thường Quân rằng:
“Ngàn vàng cân là vật trọng, xe trăm cỗ là hiển quý đối với sứ giả. Tề sẽ nghe
tin này!” Sứ giả nước Lương ba lần đi về, Mạnh Thường Quân cố từ chối không chịu
đi.
Tề
Vương nghe tin, quân thần đều sợ, sai Thái phó đem ngàn cân vàng, hai cỗ xe tứ
mã, một thanh bội kiếm, cùng phong thư đến tạ lỗi Mạnh Thường Quân, nói rằng:
“Quả nhân bất tường, bị quỷ nơi tông miếu quấy nhiễu, chìm đắm với bề tôi dua nịnh,
đắc tội với ông. Quả nhân vô dụng, xin ông nghĩ đến tông miếu của tiên vương,
trở về nước mà thống trị muôn dân được chăng?” Phùng Huyên khuyên Mạnh Thường
Quân rằng: “Xin thỉnh tế khí của tiên vương, lập tông miếu nơi đất Tiết.” Miếu
hoàn thành, về báo lại Mạnh Thường Quân rằng: “Ba hang đã đào xong, ngài có thể
gối cao đầu mà vui rồi!”
Mạnh
Thường Quân làm Tướng quốc mấy chục năm, không gặp cái hoạ nào dù nhỏ, ấy là
mưu kế của Phùng Huyên vậy.
(“Chiến quốc sách – Tề sách tứ” 战国策 - 齐策四: Lí Duy Kì 李维琦 hiệu điểm. Trường Sa – Nhạc Lộc thư xã, 2006)
3- Mao Toại tự
tiến 毛遂自荐: Mao Toại tự tiến cử lấy mình.
Mao Toại 毛遂 người đất Tiết thời Chiến quốc. Trong Sử kí – Bình Nguyên Quân liệt truyện có
chép về Mao Toại.
Nước Tần
vây đánh kinh đô Hàm Đan 邯郸của nước Triệu, vua
Triệu phái Bình Nguyên Quân 平原君sang Sở cầu cứu.
Bình Nguyên Quân định chọn 20 người có tài trong đám thực khách để đi cùng. Chọn
được 19 người chỉ còn thiếu một. Mao Toại tiến lên tự tiến cử lấy mình. Bình
Nguyên Quân hỏi qua Mao Toại đã ở nhà mình bao lâu rồi. Mao Toại đáp “đã 3
năm”. Bình Nguyên Quân bảo rằng: kẻ sĩ có tài giống như chiếc dùi bỏ vào trong
đãy, đầu nhọn của nó sẽ ló ra. Mao Toại ở đã lâu mà không nghe bọn thủ hạ nói
gì, như vậy là chẳng có tài gì và khuyên không nên đi. Mao Toại nói rằng: hôm
nay chiếc dùi mới xin được bỏ vào trong đãy. Cuối cùng Mao Toại đi cùng Bình
Nguyên Quân và đã giúp Bình Nguyên Quân thuyết phục vua Sở “hợp tung”.
http://baike.baidu.com/view/45160.htm
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 24/9/2022
Nguồn
TRUNG QUỐC VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
中国文化常识
(tập 3)
Chủ biên: Can Xuân Tùng 干春松,
Trương Hiều Mang 张晓芒
Bắc Kinh: Trung Quốc Hữu Nghị xuất bản công ti, 2017