THỦ
Một nhà
xuất bản nọ xuất bản quyển Thành ngữ hoạ
tuyển 成语画选 dành cho nhi đồng.
Đứa cháu 8 tuổi tên Quyên Quyên 娟娟 cầm sách hỏi ông nội:
- Tại sao con thỏ lại tông vào cây?
Thật vậy,
tranh vẽ rõ ràng là vẽ một con thỏ va vào cây mà chết. Ở một tranh vẽ khác, vẽ
một nông phu ngồi ở cây bên cạnh, đợi con thỏ thứ hai xuất hiện. Ông nội nói một
cách dí dỏm rằng:
- Đó là con thỏ bị mù, nếu không, làm sao mà
va phải cây?
Tiếp
đó, ông nội nói rõ cho Quyên Quyên chỗ sai trên bức tranh và ý nghĩa của câu
thành ngữ đó.
Vẽ con
thỏ va vào cây là không chính xác, nhầm ở chỗ thiếu sự giải thích nghĩa cổ của
chữ 株
(chu). Trong Thuyết văn giải tự 说文解字 nói rằng:
株, 木根也
(
Từ Hài 徐锴thời
Nhập thổ viết căn, tại thổ thượng viết
chu.
入土曰根, 在土上曰株
(Chìm ở trong đất là căn, nổi trên mặt đất là chu)
Tống nhân hữu canh điền giả, điền trung hữu
chu, thố tẩu xủc chu, chiết cảnh nhi tử. Nhân thích kì lỗi nhi thủ chu, kí phục
đắc thố. Thố bất khả phục đắc, nhi thân vi Tống quốc tiếu.
宋人有耕田者, 田中有株, 兔走触株折颈而死. 因释其耒而守株, 冀复得兔. 兔不可复得, 而身为宋国笑.
(Có người
nước Tống cày ruộng, trong ruộng có rễ cây lộ trên mặt đất, thỏ chạy đến va phải,
gãy cổ mà chết. Nhân đó ông ta buông cái cày mà giữ lấy rễ cây, hi vọng lại có
được thỏ một lần nữa. Thỏ không thể có được lần nữa mà bản thân ông ta bị người
nước Tống chê cười)
Rõ
ràng, trong ruộng không có cây, chỉ có sót lại phần “chu” 株 mà
thôi.
Thời cổ,
chỉ rễ cây có 3 chữ:
- Căn 根: chỉ phần bộ rễ.
- Để 柢: chỉ phần rễ cọc hình trụ.
-
Thành
ngữ “Căn thâm để cố” 根深柢固 đã phản ánh mối
quan hệ giữa để 柢 và căn 根: bộ rễ càng cắm sâu
thì rễ cọc mới dễ cố định. Chu ở bên ngoài, nối liền với căn, cho nên có từ
“chu liên” 株连 (thời
cổ một người phạm pháp, bạn bè thân thích của người đó cũng bị liên luỵ gọi là
“chu liên”) Nghĩa của từ khi phát triển, 株 (chu) đến đời
sau chỉ chỉnh thể thực vật (bao gồm cả rễ, thân, lá), “chu cự” 株距 (khoảng
cách giữa cây với cây), “chu tuyển” 株选 (chọn giống băng cách chọn cây) đều nói về ý nghĩa
này.
Có tri
thức khoa học hiện đại, chúng ta mới có thể từ khoa học – đặc điểm thị giác của
động xem xét ngụ ngôn “Thủ chu đãi thố”. Bộ vị sở tại ở mắt của động vật và cấu
tạo của mắt không tương đồng. Mèo, cọp, báo, cự li của hai mắt gần, phạm vi nhìn
có trùng điệp bộ phận, tại khu vực này, có chủ thể cảm tương đối tốt, dễ nhanh
chóng phán đoán được cự li, chúng là loài động vật ăn thịt, có như thế mới bắt
được con mồi một cách nhanh chóng. Còn thỏ, ngựa, trâu, hươu, là động vật ăn cỏ,
mắt của chúng ở hai bên mặt, phạm vi nhìn rộng để tiện phòng thủ, phạm vi nhìn
của cặp mắt của chúng không thể trùng điệp, thiếu đi cảm giác hình khối, năng lực
phán đoán cự li thấp, nhân đó, khi chạy nhanh khó mà phán đoán cự li chính xác.
Ngựa khi chạy nhanh, có thể “thất tiền đề” 失前蹄
(vấp chân trước), còn cọp thì không bao giờ.
Câu chuyện ngụ ngôn này không chỉ có tính triết lí, mà còn có tính khoa học.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 07/8/2022
Nguồn
HÁN NGỮ HÁN TỰ VĂN HOÁ THƯỜNG ĐÀM
汉语汉字文化常谈
Tác giả: Tào Tiên Trạc 曹先擢
Thương vụ ấn thư quán Quốc Tế hữu hạn công ti
Trung Quốc – Bắc kinh 2015