ĐỒNG THÍ VÀ HƯƠNG THÍ
Đồng thí 童试
Đồng thí không phải là khảo thí khoa cử chính thức, mà là khảo thí để có được tư cách khảo thí tham gia khoa cử. Thời Đường Tống gọi là “huyện thí” 县试, thời Minh Thanh gọi là “quận thí” 郡试. Đồng thí đời Thanh, 3 năm tổ chức 2 lần. Đồng thí tổng cộng chia là 3 giai đoạn, lần lượt là huyện thí 县试, phủ thí 府试 và viện thí 院试. Trong đó, huyện thí nhìn chung do Tri huyện của bổn huyện chủ trì, nội dung khảo thí là văn bát cổ, thi phú, sách luận. Khảo thí hợp cách mới có thể tham gia phủ thí. Phủ thí do Tri phủ hoặc Tri châu của bổn huyện chủ trì. Nội dung khảo thí cũng giống như huyện thí, người hợp cách mới tham gia viện thí. Viện thí do quan Học chính chủ quản giáo dục của một tỉnh chủ trì, viện thí hợp cách, chính là Tú tài 秀才, cũng gọi là “sinh viên” 生员, Tú tài có tư cách đến trường công lập của chính phủ để học tập và tham gia khảo thí khoa cử.
Hương thí 乡试
Hương thí là cửa ải đầu tiên của khảo thí của khảo thí khoa cử chính thức, cử hành tại tỉnh thành các tỉnh và kinh thành, mỗi 3 năm tổ chức một lần, nếu gặp lúc Hoàng gia có hỉ sự sẽ thêm ân khoa. Khảo thí thường cử hành vào tháng 8, nhân đó lại có tên là “Thu vi” 秋闱. Do quan chánh phó chủ khảo được hoàng đế khâm mệnh chủ trì. Tú tài, Cống sinh (người có thành tích ưu tú trong sinh viên), giám sinh (học sinh Quốc tử giám) đều có thể tham gia. Nội dung khảo thí chia làm 3 trường, lần lượt khảo Tứ thư Ngũ kinh, sách vấn, thi phú, mỗi trường khảo 3 ngày. Trong hương thí, mỗi khảo sinh chỉ là khảo sinh trong bổn tỉnh triển khai cạnh tranh với nhau, đại để cũng giống như kì “cao khảo” 高考 (1) hiện nay. Người thi đậu hương thí gọi là “Cử nhân” 举人, đệ nhất danh Cử nhân gọi là “Giải nguyên” 解元. Cử nhân có tư cách làm quan, đồng thời còn có thể tiến thêm một bước đến kinh thành tham gia hội thí, thi lấy Tiến sĩ 进士. Nhân đó, thi đậu Cử nhân, mộng ước học ra làm quan của người xưa xem như cơ bản đã thực hiện. Nhưng nhân vì danh ngạch Cử nhân có hạn, nên cửa ải hương thí tương đối khó qua, không biết có biết bao nhiêu người đọc sách hao phỉ cả cuộc đời vào trường thi cử này. Tiểu thuyết gia đời Thanh Bồ Tùng Linh 蒲松龄 viết ra tác phẩm nổi tiếng Liêu trai chí dị 聊斋志异 mãi chưa qua được đoạn đường gập ghềnh này.
Chú của người
dịch
1- Cao khảo 高考: Tức Kì thi Tuyển
sinh Đại học Toàn quốc (Phổ thông Cao đẳng học hiệu chiêu sinh toàn quốc thống
nhất khảo thí 普通高等学校招生全国统一考试) còn gọi tắt là Cao khảo Phổ thông, là một kì thi
chung được tổ chức hàng năm ở Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa.
https://vi.wikipedia.org/wiki/Cao_kh%E1%BA%A3o
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 12/6/2022
Nguồn
BẤT KHẢ BẤT TRI ĐÍCH 3000 CÁ VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
不可不知的 3.000
个文化常识
Biên soạn: Tinh Hán 星汉
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2010