LÁ HỒNG ĐÂU ĐÃ
Lá
hồng: tức “hồng diệp” 红叶, cũng gọi là “lá thắm”. Trong Bản sự thi 本事诗 của Mạnh Khể 孟棨 thời Đường có
chép câu chuyện “Hồng diệp đề thi”:
Thi nhân Cố Huống 顾况 đời Đường lúc ở
tại Lạc Dương 洛阳, nhân một hôm cùng với ba
người bạn thơ đi dạo chơi trong vườn của cung đình nơi cung Thượng Dương 上阳, bỗng nhìn thấy trên dòng nước có một chiếc lá ngô đồng
lớn từ trong cung tường trôi ra, bên trên có bài thơ:
Nhất nhập thâm cung lí
Niên niên bất kiến xuân
Liêu đề nhất phiến diệp
Kí dữ hữu tình nhân
一入深宫里
年年不见春
聊题一片叶
寄与有情人
(Một khi đã vào thâm cung
Thì năm này qua năm khác không
thấy được mùa xuân
Thử đề bài thơ lên chiếc lá
Gởi cho người có tình)
Ngày hôm sau Cố Huống đến đầu dòng nước, cũng đề lên lá một bài thơ, thả cho lá
trôi vào lại trong cung tường. Bài thơ viết rằng:
Hoa lạc thâm cung oanh diệc
bi
Thượng Dương cung nữ đoạn
trường thì
Đế thành bất cấm đông lưu
thuỷ
Diệp thượng đề thi dục kí
thuỳ
花落深宫莺亦悲
上阳宫女断肠时
帝城不禁东流水
叶上题诗寄与谁
(Hoa rụng nơi thâm cung chim
oanh cũng bi thương
Là lúc cung nữ trong cung Thượng
Dương đau buồn đứt ruột
Đế thành không ngăn được dòng
nước trôi ra biển đông
Trên lá đề thơ gởi cho ai đây)
Qua mười mấy hôm, có người đến trong vườn du xuân, lại nhìn thấy trên một chiếc
lá đỏ có bài thơ, lấy đưa cho Cố Huống. Bài thơ viết rằng:
Nhất diệp đề thi xuất cấm
thành
Thuỳ nhân thù hoạ độc hàm
tình
Tự ta bất cập ba trung diệp
Đãng dạng thừa xuân thủ thứ
hành.
一叶题诗出禁城
谁人酬和独含情
自嗟不及波中叶
荡漾乘春取次行
(Trên lá đề thơ trôi ra khỏi cấm
thành
Ai là người hoạ lại có tình
riêng
Tự than mình chẳng bằng chiếc
lá trên sóng nước
Dập dờn trên dòng nước xuân mặc ý trôi)
Có một giai thoại
Theo Lưu hồng kí 流红记
Thời Đường Hi Tông 唐僖宗, có một thư sinh tên Vu
Hựu 于佑, trời chiều chậm bước trên đường phố trong hoàng
thành. Trời đã vào thu từ lâu, ánh nắng chiếu xiên, lá rụng bay tơi tả, khiến
Vu Hựu không ngăn được lòng thương cảm khi ở nơi đất khách. Vu Hựu đến bên ngự
hà định rửa tay, bỗng thấy một chiếc lá vừa lớn vừa đỏ từ trong cung thành trôi
ra khiến Vu Hựu chú ý. Trên lá dường như có vết mực đen, Vu Hựu liền vớt chiếc
lá lên, bên trên quả nhiên có đề 4 câu thơ:
Lưu thuỷ hà thái cấp
Thâm cung tận nhật nhàn
Ân cần tạ hồng diệp
Hảo khứ đáo nhân gian
流水何太急
深宫尽日闲
殷勤谢红叶
好去到人间
(Nước chảy sao mà gấp
Trong thâm cung cả ngày nhàn
Ân cần cảm tạ lá đỏ
Đi đến với nhân gian)
Vu Hựu mang chiếc lá về chỗ ở bỏ vào trong rương, thường lấy ra ngắm nghía ngâm
tụng, ngày càng cảm thấy chiếc lá đỏ đẹp đáng yêu, thơ lại thanh tân sâu sắc.
Vu Hựu nghĩ rằng: Lá đỏ từ
trong cấm đình cung thành trôi ra, thơ đề bên trên nhất định là của một người đẹp
trong cung viết. Ta phải cất kĩ, đó cũng là vật kỉ niệm trong hồi ức tốt đẹp của
ta ở tương lai. Do bởi một khoảng thời gian Vu Hựu ngày đêm nghĩ suy về chiếc
lá, nên dung mạo gầy gò tiều tuỵ. Sau khi bạn bè biết được khuyên Vu Hựu nên
quên đi. Một đêm nọ, Vu Hựu nằm trên giường suốt đêm không ngủ được, trời vừa mới
sáng, liền ra ngoài tìm một chiếc lá vừa lớn vừa đỏ, bên trên đề 2 câu thơ:
Tằng văn diệp thượng đề hồng
oán
Diệp thượng đề thi kí dữ
thuỳ?
曾闻叶上题红怨
叶上题诗记与谁
(Từng nghe trên lá đề ai oán
Trên lá đề thơ gởi đến ai?)
Vu Hựu đem
lá đến trước cung thành phía trên ngự hà thả cho lá trôi lại vào trong cung
thành.
Về sau, Vu Hựu nhiều năm tham gia khoa cử khảo thí nơi kinh thành nhưng đều
không đỗ, bèn đến nhà Hàn Vịnh 韩泳tại phủ Hà Trung 河中 (trị sở nay là huyện Vĩnh Tế 永济 tỉnh Sơn Tây 山西) giữ chức văn thư, tiền
tài dần dư dả, nhưng không còn muốn ứng thí nữa. Qua mấy năm, Hàn Vịnh triệu kiến
Vu Hựu, nói rằng:
- Hơn 30 cũng nữ trong cung của
hoàng đế sẽ được ra khỏi cung, để mỗi người tự tìm lấy chống, trong số đó có một
người tên Hàn Phu Nhân 韩夫人cùng tộc với ta.
Cô ta tiến cung đã nhiều năm, hiện sẽ từ cung cấm ra đến ở nhà ta. Ta nghĩ đến
anh đã qua 30 tuổi mà chưa có vợ, còn độc thân, cũng không có quan chức gia sản
gì, cuộc sống thanh khổ cô đơn. Hàn Phu Nhân hiện nay, bạc riêng không dưới
ngàn lượng, cô ta vốn là con gái của một nhà thanh bạch, tuổi cũng vừa 30, tư
dung xuất chúng. Ta kết hợp hai người, gả cô ấy cho anh, anh thấy thế nào?
Lúc này Vu Hựu từ chỗ ngồi liền đứng dậy, quỳ xuống bái tạ Hàn Vịnh, nói rằng:
- Tôi là một thư sinh nghèo, ở
nhờ nơi nhà ngài, một ngày không thể báo đáp ân đức của ngài. Hiện như vậy đối
với tôi quả là hậu ái, nhận lời có chút hổ thẹn.
Thế là Hàn Vịnh sai thủ hạ sắp xếp lễ nghi hôn thú, cử hành hôn lễ cho Vu Hựu
và Hàn Phu Nhân.
Sau hôn lễ, Hàn thị phát hiện chiếc lá đỏ trong rương của Vu Hựu, vô cùng kinh
ngạc, nói rằng:
- Bài thơ trên chiếc lá này là
do thiếp làm, phu quân làm sao mà có được vậy?
Vu Hựu đem chuyện lá đỏ kể lại tỉ mỉ cho Hàn thị nghe. Hàn thị lại nói rằng:
- Thiếp nơi ngự hà trong cung
thành cũng nhặt được một chiếc lá đỏ bên trên có đề thơ , không biết là ai bên
ngoài cung viết?
Hàn thị mở rương của mình lấy ra một chiếc lá đỏ. Vu Hựu nhận qua nhìn thơ đề
bên trên liền nói rằng:
- Đây là của ta viết đấy!
Cả hai vợ chồng mỗi người cầm một chiếc lá đỏ nhìn nhau mà không nói lời nào, cảm
khái muôn phần, không ngăn được nước mắt tuôn rơi.
https://baike.baidu.com/item/%E7%BA%A2%E5%8F%B6%E9%A2%98%E8%AF%97/4151429
Trong tác phẩm văn học, “hồng diệp”, “lá hồng”, “lá thắm” dùng để chỉ duyên chồng
vợ.
Câu 88 trong Bích Câu kì ngộ “Ấy ai thả lá doành Câu ghẹo người” điển cũng xuất từ câu chuyện trên.
Sinh vừa tựa liễu nương cây
Lá hồng đâu đã thổi bay lại gần
(Bích Câu kì ngộ: 83 - 84)
Trông qua lặng ngắt giờ lâu
Ấy ai thả lá doành Câu ghẹo người
(Bích Câu kì ngộ: 87 - 88)
Lá hồng ra mối chỉ hồng
Nước bèo kia cũng tương phùng có phen
(Bích Câu kì ngộ: 223 - 224)
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 27/6/2022