日久见人心
流水下滩非有意, 白云出岫本无心. 路遥知马力, 日久见人心. 马行无力皆因瘦, 人不风流只为贫.
(清.周希陶: 增广贤文)
Phiên âm
NHẬT
CỬU KIẾN NHÂN TÂM
Lưu thuỷ há than phi hữu ý, bạch vân
xuất tụ bản vô tâm. Lộ dao tri mã lực, nhật cửu kiến nhân tâm. Mã hành vô lực
giai nhân sấu, nhân bất phong lưu chỉ vị bần.
(Thanh . Chu Hi Đào: Tăng quảng hiền
văn)
Chú thích
1- Tụ 岫: sơn động
Dịch nghĩa
NGÀY THÁNG LÂU DÀI MỚI RÕ ĐƯỢC LÒNG NGƯỜI
Dòng nước tuôn chảy xuống ghềnh là không hề cố ý, mây trắng bay rời động
núi ấy vốn vô tâm. Đường có xa xôi mới biết được sức ngựa, ngày tháng lâu dài mới
rõ được lòng người. Ngựa chạy không có sức là do gầy ốm, người chẳng được phong
lưu ấy bởi vì nghèo.
Nước chảy xuống ghềnh không cố ý
Mây rời động
núi vốn vô tâm
Đường xa mới biết đâu sức ngựa
Ngày dài mới rõ được nhân tâm
Ngựa không có sức do gầy ốm
Ngưởi chẳng phong lưu ấy bởi bần
Phân tích và
bình luận
Câu
“Lưu thuỷ há than phi bản ý” đã có khuyên chúng ta khi xử thế thuận theo tự
nhiên, không nên cố ý cưỡng cầu. Như nước chảy xuống ghềnh, như mây rời khỏi động,
trong đó không có chủ tể, chỉ là tự nhiên nhi nhiên tồn tại mà thôi.
“Lộ dao
tri mã lực, nhật cửu kiến nhân tâm”, nhân tâm chân nguỵ cần phải có một thời
gian dài khảo nghiệm mới hiện ra chân diện mục. Không nên vì hiện tượng bên
ngoài của sự vật che lấp, giống như chỉ có đường xa mới thấy được ngựa mạnh yếu,
con người cũng chỉ có sự giao tiếp thường ngày, thông qua sự khảo nghiệm các sự
kiện mới có thể tăng thêm sự hiểu biết lẫn nhau, nhìn thấy ró chân diện mục của
đối phương.
Ngựa mạnh
hay yếu đương nhiên có liên quan đến tư chất bản thân của ngựa, nhưng có thể
ngày đi được ngàn dặm hay không cũng cần phải xem ngựa có đủ hay không đủ lương
thảo. Điều kiện vật chất không bảo đảm, thân thể gầy yếu không có sức thì làm
sao có thể trở thành con thiên lí mã. Con người cũng vậy. Tuy tài hoa và phẩm
chất của một cá nhân bắt nguồn tự sự nỗ lực tự thân, nhưng điều kiện kinh tế
khách quan đối với tác dụng nhào nặn thân tâm cũng không thể xem nhẹ.
“Mã hành vô lực giai nhân sấu, nhân bất phong lưu chỉ vị bần”, muốn thành tài cần phải có vật chất nhất định làm cơ sở, nhân vì thành tài cần phải học tập tri thức, mà học tập tri thức thì không tách rời việc đọc sách. Nhưng nếu ngay cả “sách” - cơ sở vật chất cơ bản nhất cũng không có, thì “phong lưu” ấy từ đâu mà ra?
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 01/5/2022
Nguồn
TĂNG QUẢNG HIỀN VĂN
增广贤文
Thanh . Chu Hi Đào 周希陶 tu đính