LÍ PHÚ VỚI THÁNH ĐÔN THUẬN TẾ MIẾU
(Bài 1)
Trong Bạch Đường Dương Vĩ Lí thị tộc phổ 白塘洋尾李氏族谱có một
thiên tư liệu ghi chép sớm nhất diễn hoá sự tích cuộc đời của Ma Tổ 妈祖 cùng với tư liệu văn hiến sự kiện Thánh Đôn 圣墩lập miếu được ban tặng biển ngạch. Liêu Bằng Phi 廖鹏飞soạn bài Thánh
Đôn Tổ miếu trùng kiến Thuận Tế miếu kí 圣墩祖庙重建顺济庙记 vào ngày 11 tháng Giêng năm Thiệu Hưng 绍兴thứ 20 (năm 1150) triều Tống. Bài kí này đối với bối cảnh
triều đình ban tặng biển ngạch “Thuận Tế” 顺济,
cùng miếu chỉ, thờ phụng … đều miêu tả rất rõ ràng, 27 năm sau khi trọng điểm
ghi chép Thánh Đôn được ban tặng, Lí Phú 李富nối
chí phụ thân, không những bỏ tiền trùng kiến Tổ miếu Thuận Tế 顺济 hùng
vĩ hoa lệ đồng thời, ra sức bác bỏ những nghị luận của mọi người, mạnh dạn đem
ba tượng Thần kì trong miếu mà đã theo truyền thống bài trí cả trăm năm, điều
chỉnh vị trí mới, thay đổi triệt để “Mi Châu Thần Nữ” 湄洲神女mà cả trăm năm nay luôn ở vị trí truyền thống thấp, từ đó đưa Ma Tổ hướng
lên lưu vực Mộc Lan Khê 木兰溪 của quận thành, đẩy
mạnh việc truyền bá tín ngưỡng Ma Tổ tiến vào đất liền.
Thời Tống,
nơi Ninh Hải 宁海, cửa biển mà hạ du Mộc Lan Khê phía đông của quận
thành chảy ra (nay là Bạch Đường 白塘Hàm Giang 涵江), ở tại gò đất cao thôn Dương Vĩ 洋尾 phía
đông Ninh Hải, có một gia đình chuyên làm việc thiện, là Thừa tín lang Lí Phán 承信郎李泮 (phụ
thân của Điện tiền thống chế tư cán Lí Phú 李富của
triều Tống). Ông trị gia rất nghiêm, giảu hơn cả Đào
Năm
Nguyên Hựu Bính Dần (năm 1086) (1) đời Tống Triết Tông, trên gò thường có hiện tượng
ban đêm phát ra ánh sáng, dân làng không biết là chuyện gì. Có một ngư dân đến
xem, thì ra là một khúc gỗ khô, đưa về nhà, sáng hôm sau khúc gỗ tự về lại chỗ
cũ. Đêm đến báo mộng người khắp làng, nói rằng:
- Ta là Mi Châu Thần Nữ, nương vào khúc gỗ kia, nên lập miếu trên gò này thờ
ta.
Phụ lão lấy làm lạ, báo cáo với
Lí Phú. Ông nói rằng: Đó là nơi Thần ngự. Ta nghe nói ở Mi Châu có Thần Cô 神姑 hiển tích từ lâu, nay linh quang phát hiện rõ ràng,
nhất định là ban phúc cho làng ta, sự che chở của thần ứng tại nơi đây vậy. Lí
Phú cho xây 24 gian nhà phía trước miếu để dâng cúng hương đăng, lại khai khẩn
200 mẫu ruộng dành cho việc tế tự, đáp lại ân đức của Thần, đồng thời chiêu mộ dân
chúng xây miếu dựng tượng, đặt tên miếu là “Thánh Đôn” 圣墩.
Từ đó, tín ngưỡng Ma Tổ bắt đầu tại Mộc Lan Khê, truyền bá chung quanh quận thành
Hưng Hoá 兴化, phạm vi ảnh hưởng mở rộng rất nhanh.
Lí Phú 李富 (1085
– 1162), tự Tử Thành 子诚, hiệu Đạm Hiên 澹轩. Do bởi gia cảnh giàu có, Lí Phú đã học Nho thuật, lại
tập võ nghệ, đồng thời, lại được cha mẹ nhắc nhở và vui làm việc thiện, ông nhiệt
tâm bồi dưỡng gia phong làm việc công ích, yêu nước yêu quê, tư tưởng tín ngưỡng
Ma Tổ từ nhỏ đã dung nhập vào máu huyết của Lí Phú.
Việc cảm
nhận tinh thần từ ái của Ma Tổ cứu giúp ngư dân trong lúc nguy nan, đối với Lí
Phú mà nói, đã có sự nhận thức càng thêm sâu sắc. Đầu niên hiệu Kiến Viêm 建炎 thời Tống Cao Tông 宋高宗 (năm 1127),
quân Kim xâm lấn phương nam, “thiên tử xuống chiếu cần vương, đã lâu mà chưa có
nhiều người ứng mộ”, ông thân áo vải, mạnh mẽ đích thân thống lĩnh 3000 nghĩa
binh, đi thuyền đến. Đội nghĩa quân giữa đường gặp phải sóng to gió lớn, mạng
người khó giữ, may được Ma Tổ chở che, “phù trì một cành lau, chuyển nguy thành
an, ghi nhớ ơn đức trong lòng, hữu cảm tất báo.”
Sau khi
về lại quê nhà, ông liền bỏ tiền ra xây miếu Ma Tổ trên một hòn đảo nhỏ phía
đông Thánh Đôn, toạ đông triều tây hướng về Thánh Đôn để phụng thờ nhằm báo đáp
ơn đức cứu giúp của Ma Tổ. Hương hoả nơi Tổ miếu trên đảo luôn nhẹ bay trên hồ
Bạch Đường 白塘. Từ ngôi Tổ miếu này tại lưu vực Mộc Lan Khê đã phân
ra không biết bao nhiêu Ma Tổ miếu khác, bồi dưỡng biết bao tín chúng Ma Tổ
lương thiện và chính trực.
Năm Thiệu
Hưng 绍兴 thứ
20 triều Tống (năm 1150), Lí Phú thâm cảm ân đức của Thần Nữ “đức bị vu dân,
công cập vu quốc” 德被于民, 功及于国 (Ân đức ban đến cả muôn dân, công lao phủ khắp cùng đất
nước) vả lại “Thần cư kì bang, công đức hiển tại nhân nhĩ mục” 神居其邦, 功德显在人耳目 (Thần ở chốn này mà công đức hiển hiện trước mắt mọi
người). Hổ thẹn “Ninh Hải thường hoạch đán nam mộ bắc chi tiện, nhi vô hoàn tiễn
chi công” 宁海常获旦南暮北之便, 而无还箭之功 (Ninh Hải luôn được lợi sáng ở phương nam chiều nơi
phương bắc, thế mà chưa đền đáp một chút công lao). Huống hồ, hiện nay Thuận Tế
miếu đã đối mặt với “từ cung biển bách, hoạ tượng đồng ám, nhân tâm an tại hồ?”
祠宫褊迫, 画象彤暗, 人心安在乎? (Cung miếu nhỏ hẹp, tượng thờ lâu cũ, lòng người sao
an?), ông quyết ý “quyên tiền thất vạn, di tiền nhi hậu, tăng ti nhi cao” 捐钱七万, 移前而后, 增卑而高 (bỏ ra bảy vạn tiền, dời miếu ra phía sau, đưa cao miếu
lên) khiến Tổ miếu sau khi trùng kiến “chính điện trung tự, tu lang dực dực,
nghiêm từ hữu đường, trai bào hữu lư” 正殿中屿, 修廊翼翼, 严祠有堂, 斋庖有庐 (chính
điện giữa đảo, trường lang ngay ngắn, nơi thờ phụng trang nghiêm có đường, chốn
trai phòng bếp núc có gian). Lấy quy mô đẹp đẽ to lớn “đỉnh tân luân hoán, dĩ
đáp thần chi hưu nhĩ” 鼎新轮奂, 以答神之庥尔 (thay
cũ đổi mới, to lớn nguy nga để báo đáp ân đức của Thần)
Khi mở
rộng kiến trúc Thánh Đôn Thuận Tế miếu, Lí Phú đồng thời đưa ba tôn tượng sắp xếp
theo truyền thống cả trăm năm nay điều chỉnh lại vị trí. Đưa tượng Ma Tổ nguyên
thờ bên trái vào vị trí chính giữa, tượng Vương giả 王者dời
sang bên trái, tượng Bạch Diện Lang 白面郎 dời sang bên phải. Gian thờ Ma Tổ từ là điện thờ Phối
hưởng Thần trở thành chính điện Chủ thần, đây là sự đột phá lớn trong tín ngưỡng
Ma Tổ, cực đại đề cao sức tín ngưỡng Ma Tổ, đối với việc thúc đẩy sự phát triển
tín ngưỡng Ma Tổ có tác dụng trọng yếu.
Dưới sự
tuyên dương rộng rãi của Lí Phú, Thánh tích Ma Tổ, tín ngưỡng tuân tuần, men
theo đất liền cảng trấn, thẳng đến lưu vực Mộc Khê Lan gần quận thành, đã nhanh
chóng truyền bá. Năm Thiệu Hưng thứ 27 nhà Tống (năm 1157), Bạch Hồ cảng 白湖港cách bên ngoài cửa đông quận thành 5 dặm (thượng du
Thánh Đôn, cũng là một cảng thị mậu dịch sầm uất ngoài thành thời Tống), người
làng Chương 章, Thiệu 邵 mộng thấy Thần chỉ điểm lập miếu, danh tướng Trần Tuấn
Khanh 陈俊卿 “bèn
dùng địa khoán phụng thờ Thần vị từ”. Năm sau, Bạch Hồ Thuận Tế miếu 白湖顺济庙 hoàn thành, từ lúc bắt đầu đã lấy linh tích hiển trứ
của Thần mà cảm triệu quảng đại thiện nam tín nữ. Tín ngưỡng Ma Tổ truyền bá tại
lưu vực Mộc Lan Khê đã có bước nhảy vọt mới.
Lí Phú không chỉ là tướng lĩnh kháng Kim đời Tống, người thúc đẩy trọng yếu văn hoá Ma Tổ, mà còn là một người Bồ Điền ham làm việc thiện. Theo sử liệu ghi chép, Lí Phú tại khu vực Bồ Điền đã xây 34 cây cầu, những cây cầu vòm bằng đá này đã bắc qua sông ngòi Hưng Hoá 兴化, đem 460m2 bình nguyên Hưng Hoá nối liền thành một dải. Ông còn quyên gia tài xây dựng đê biển, để khai khẩn 3800 mẫu ruộng, trùng tu Nang Sơn tự 囊山寺, Mai Phong tự 梅峰寺, Trùng Hưng tự 重兴寺và Mãn Nguyệt viện 满月院, 2 toà Kiến Lương đình 建凉亭. Ông rất coi trọng giáo dục, bỏ ra một số tiền lớn sửa chữa “Hưng Hoá quân học” 兴化军学, tại Mai Phong tự梅峰寺 xây Ngoạ Vân hiên 卧云轩 và Mai Phong thư viện 梅峰书院, chấn hưng việc học, truyền dạy học trò, cung cấp phí dụng cho học trò, bồi dưỡng không ít danh nhân. Ông còn “tàng tu” 藏修 (2) học vấn, biên soạn có Xuân Thu chú giải 春秋注解, Đạm Hiên tập 澹轩集 hơn 20 quyển.
(Lí Phúc Sinh 李福生, công bố ngày 25/3/2020 )
Chú của người
dịch
1- Năm 1086, âm lịch là năm Bính Dần, trong nguyên tác
in nhầm là Nhâm Dần.
2- Tàng tu 藏修: Cũng viết
là 藏脩 chỉ việc chuyên tâm học tập. Điển xuất từ Lễ kí – Học kí 礼记 - 学记:
Quân tử chi ư học dã, tàng yên, tu yên,
tức yên, du yên.
君子之於学也, 藏焉, 脩焉, 息焉, 游焉
(Quân tử đối với việc học, phải biết tàng, tu, tức,
du)
Trịnh
Huyền 郑玄chú rằng:
Tàng vị hoài bão chi; tu, tập dã.
藏谓怀抱之; 脩,
习也
("Tàng" tức tích luỹ kiến thức, "tu" là luyện tập điều đã
học)
Còn "tức" là nghỉ ngơi; "du" là vui chơi.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 24/4/2022
Nguồn