XUẤT QUAN
出关
凭山俯海古边州
旆影风翻见戍楼
马后桃花马前雪
出关争得不回头
(徐兰)
XUẤT QUAN
Bằng sơn phủ hải cổ biên châu
Bái ảnh phong phiên kiến thú lâu
Mã hậu đào hoa mã tiền tuyết
Xuất quan tranh đắc bất hồi đầu
(Từ Lan)
RA KHỎI BIÊN QUAN
Châu cổ xưa nơi biên địa lưng tựa vào núi mặt hướng ra
biển
Bóng cờ theo gió phất phới cuộn bay lên, nhìn thấy vọng
lâu canh gác
Phía sau ngựa bên trong biên quan đương là mùa xuân với
hoa đào tươi thắm, phía trước ngựa bên ngoài biên quan lại là mùa đông rét buốt
với tuyết trắng phủ đầy
Tướng sĩ lúc ra khỏi biên quan ai mà chẳng lưu luyến quay đầu lại nhìn
Chú thích
1- Quan 关: Chỉ Cư Dung
Quan居庸关.
Điểm bình
Mở đầu
bài thơ, chỉ với một nét bút đã vẽ ra vị trí hiểm yếu của biên quan, tựa núi tựa
biển. Kì thực, Cư Dung Quan 居庸关 cách rất xa biển lớn, núi có thể nhìn thấy còn biển
không thể đưa vào tầm mắt của tác giả. Nhưng khi làm thơ không ngại “thị thông
vạn lí” 视通万里 (tầm
mắt nhìn thông muôn dặm). Lại có một thuyết khác, Lần “xuất quan” này, biên
quan mà Từ Lan 徐兰nói đến không phải là Cư Dung Quan, mà là Sơn Hải Quan
山海关, đó là hoàn toàn tả thực (Sơn Hải Quan phía đông đến
Bắc Hải 北海, phía bắc tựa vào góc núi, nên có tên là “Sơn Hải” 山海). Thi nhân bước đến vùng biên tái, đầu tiên đập vào tầm
mắt chính là “thú lâu” 戍楼 tức vọng lâu canh
gác trên quan tái, Còn có cờ xí cao cao, lấy dãy núi hùng vĩ làm bối cảnh, cực
kì tươi đẹp. Câu “Bái ảnh phong phiên kiến thú lâu” 旆影风翻见戍楼 đã tạo nên hình tượng thị giác mới lạ khác thường cho
người đọc. Trước tiên để cho bóng cờ tạm thời che khuất vọng lâu, cơn gió lớn
thổi qua lúc này mới xuất hiện “chân diện mục”. Thế là cờ với vọng lâu thấp
thoáng, khiến cờ càng thêm nổi bật, vọng lâu càng thêm uy nghiêm, tạo thành
hiệu quả nghệ thuật theo kiểu “Do bão tì bà bán già diện” 犹抱琵琶半遮面 (
Hai câu
“Mã hậu đào hoa mã tiền tuyết. Xuất quan tranh đắc bất hồi đầu” 马后桃花马前雪. 出关争得不回头 hiển nhiên tác
giả đã vận dụng thủ pháp tô vẽ khoa trương. Tuy “tháng 8 nơi đất Hồ rơi tuyết”,
nhưng “mã tiền, mã hậu” chỉ cách trong gang tấc, hoàn cảnh tự nhiên, điều kiện
khí hậu làm gì mà sai biệt lớn đến vậy? Cách nói khoa trương “mã tiền” “mã hậu”
là để cường điệu sự sai biệt tồn tại ở tái nam tái bắc, sự khác nhau to lớn,
hoa đào và tuyết là ý tượng cụ thể mang ý nghĩa tượng trưng đặc biệt nào đó mà
tác giả chọn lựa, chưa hẳn là đã thực báo cho người đọc biết đương thời nơi
quan nội hoa đào nở, mà chốn quan ngoại lại có tuyết rơi. Còn câu cảm khái “Xuất
quan tranh đắc mã hồi đầu” là “thuỷ đáo cừ thành” 水到渠成 (nước một khi chảy đến thì tự nhiên hình thành mương lạch).
Trong Thanh thi biệt tài tập 清诗别裁集 đã phẩm
bình hai câu cuối:
Nhãn tiền ngữ tiện kì tuyệt ngữ, cơ hồ vạn
khẩu lưu truyền. Thử Đường nhân biên tái thi vị tằng tả đáo giả.
眼前语便奇绝语, 几乎万口流传. 此唐人边塞诗未曾写到者.
(Những
lời trước mắt quả là tuyệt diệu, cơ hồ vạn khẩu lưu truyền. Với thơ biên tái của
người thời Đường này thì chưa từng có người nào viết được như thế.)
Còn như “vạn khẩu lưu truyền” e là đề cao quá mức, nhưng nói “Với thơ biên tái của người thời Đường này thì chưa từng có người nào viết được như thế” là đó là sự thực.
Phụ lục
Từ Lan 徐兰: Không rõ năm sinh năm mất, sống vào khoảng thời
Khang Hi 康熙, Ung Chính 雍正. Tự Phân Nhược 芬若, hiệu Chi Tiên 芝仙,
người Thường Thục 常熟 Giang Tô 江苏. Lúc trẻ theo học
thơ với Vương Sĩ Trinh 王士祯, thể thơ của ông gần
Lí Hạ 李贺, chuyên về hoa cỏ cùng miêu tả nhân vật, đường nét
sinh động, nổi danh một thời. Năm 20 tuổi, xuất du kinh sư, mấy chục năm mới
quay về quê nhà một lần. Năm Khang Hi thứ 35 (năm 1469), theo Đế thân chinh Cát
Nhĩ Đan 噶尔丹 nơi mạc bắc, từ Cư Dung Quan 居庸关
đến thành Quy Hoá 归化, dọc đường đã sáng tác bài “Xuất Cư Dung Quan” 出居庸关này. Về sau ông lưu ngụ tại phía bắc Thông Châu 通州cho đến cuối đời.
https://baike.baidu.com/item/%E5%87%BA%E5%85%B3/2422655
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 13/02/2022
Nguồn