HÀ THÍ THIÊN ĐẾ TÔN (277)
何啻天帝孫
Khác gì cháu của Thiên Đế
Thiên Đế tôn 天帝孫/天帝孙: Cháu của Thiên Đế, ở đây chỉ Chức Nữ.
Chức Nữ
织女có phong hiệu là Thiên Tôn Nương Nương 天孙娘娘, biệt danh Thiên Nữ 天女,
Đông Kiều 东桥, Thiên Nữ Nương 天女娘,
Thu âm 收阴, Chi Cơ Nữ 支机女 ... cùng với chị em Thất tiên Nữ hợp xưng là Thất Tinh
Nương Nương 七星娘娘. “Chức Nữ” nguyên là nữ thần trong thần thoại, là nữ
thần dệt mây, cũng là vị thần bảo hộ của những người làm nghề dệt, bạn tình, phụ
nữ và trẻ em, về sau diễn hoá thành sao (Chức Nữ tinh 织女星).
Chức Nữ là nhân vật chính trong thần thoại Ngưu Lang 牛郎 Chức Nữ 织女nổi tiếng. Tiết nhật truyền thống liên quan đến Chức Nữ
đó là Thất Tịch tiết 七夕节. Thời thượng cổ,
đã có việc sùng bái thiên tượng Ngưu Lang Chức Nữ cùng truyền thuyết câu chuyện, nó là sự phản ánh hình thái xã hội
nam canh nữ chức. Đến thời Hán, truyền thuyết này cường điệu Chức Nữ là cháu
gái của Thiên Đế. Văn tự sớm nhất ghi chép về thân phận nhân cách hoá của Chức
Nữ đó là Sử thư – Thiên quan thư 史书 - 天官书đời Hán:
Chức Nữ, Thiên nữ tôn dã
织女,天女孙也
(Chức Nữ là cháu gái của Thiên Đế)
Theo
truyền thuyết, thời Tây Chu tại đất Tề, nay là vùng Sơn Đông 山东, có một gia đình nghèo. Vì cha mẹ đều mất sớm, nên em
nhỏ phải dựa vào anh và chị dâu để sống, hàng ngày ra ngoài chăn trâu, mọi người
gọi anh ta là “Ngưu Lang” 牛郎. Ngưu Lang dần trưởng
thành, người chị dâu không thích Ngưu lang, thế là Ngưu Lang dắt một con trâu
phiêu bạt đến dưới chân núi hoang, cất gian nhà cỏ để sống. Con trâu này vốn
không phải bình thường, nó là Kim Ngưu Tinh 金牛星
trên trời, nhân vì phạm luật trời bị đày xuống nhân gian chịu khổ nạn, nó cảm động
đối với sự nuôi dưỡng của Ngưu Lang, ngoài việc chịu khổ cày cấy để báo ơn ra,
nó còn tìm cách tìm cho Ngưu Lang một lương duyên mĩ mãn. Cuối cùng, Kim Ngưu
Tinh biết được mấy tiên nữ trên trời thường kết bạn xuống nhân gian, thậm chí tắm
gội tại hồ Minh Kính 明镜 trong sơn cốc phía đông. Thế là đêm đến thác mộng vào
Ngưu Lang. Ngưu Lang nửa tin nửa ngờ, vượt qua núi non trong đám sương mù, quả
nhiên thấy bảy tiên nữ xinh đẹp đang vui đùa trong hồ. Ngưu Lang bất giác động
lòng, bèn trộm lấy một chiếc áo màu hồng phấn trên cành cây, chạy như bay về
nhà. Tiên nữ bị lấy mất áo không cách nào trở về lại thiên cung đó chính là Chức
Nữ. Đêm đó, nhân lúc màn đêm che chắn, tiên nữ đến nhà Ngưu Lang gõ nhẹ cửa.
Trong ánh đèn yếu ớt, thấy có một chàng nông phu anh tuấn. Tiên nữ xinh đẹp như
hoa, lòng mềm như nước đã rung động. Thế là hai người trong đêm xuân đã kết bạn
cùng nhau. Thấm thoát đã ba năm, Chức Nữ hạ sinh hai đứa con một trai một gái.
Con trâu cũng đã chết già, để lại một cặp sừng treo trên tường. Việc Chức Nữ
lén xuống phàm trần cuối cùng bị Thiên Đế biết được, sai thiên binh thiên tướng
xuống bắt về. Ngưu Lang đau buồn, ôm lấy cặp sừng trâu mà khóc. Không ngờ, sơ ý
để sừng trâu rơi xuống đất, kì tích đã hiện ra, hai sừng trâu đột nhiên biến
thành hai chiếc giỏ, Ngưu Lang đặt hai đứa trẻ vào trong giỏ, chuẩn bị gánh con
đi tìm Chức Nữ. Một trận gió nhẹ thổi qua, hai chiếc giỏ giống như đôi cánh từ
dưới dất bay lên, bay nhanh như điện chớp, bay đến từng trời cao, nhìn thấy Chức
Nữ phía trước. Ngưu Lang ra sức đuổi theo, sắp đuổi kịp thì bị Vương Mẫu Nương
Nương 王母娘娘 rút chiếc thoa cài đầu vạch một đường giữa Ngưu Lang
và Chức Nữ, lập tức xuất hiện cơn sóng lớn hình thành dòng ngân hà sắc trắng
tuôn chảy. Từ đó một người bên bờ đông, một người bên bờ tây, xa cách nhau
không cách nào gặp được.
Chim
thước vô cùng cảm động về tình cảm của Ngưu Lang Chức Nữ, hàng năm cứ vào khoảng
giữa mùa hạ mùa thu, nhân lúc ngân hà gió yên sóng lặng, cả bầy tập trung trên
sông, miệng con sau ngậm lấy đuôi con trước, làm thành chiếc cầu, để Ngưu Lang
và Chức Nữ gặp nhau.
Theo
truyền thuyết, sau ngày mùng 7 tháng 7, lông của chim ô thước đã rụng nhiều, đó
chính là do bởi chúng chịu gian khổ đắp cầu.
https://baike.baidu.com/item/%E7%BB%87%E5%A5%B3/83762
Câu 277 cùng các câu 278, 279,
280:
Hà thí Thiên Đế tôn
Linh lạc lập ngân chử
Hà thí hằng nga phụ
Thê lương toạ quảng hàn
何啻天帝孫
泠落立銀渚
何啻姮娥婦
淒涼坐廣寒
bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của
Đoàn Thị Điểm là:
Khác gì ả Chức chị Hằng
Bến Ngân sùi sụt cung trăng chốc mòng
(239 – 240)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 11/10/2021