DA LUẬT THƯỜNG CA
Da Luật
Thường Ca 耶律常哥 (1006
- 1077), nữ, tộc Khất Đan 契丹 (1). Em
gái của Thái sư Da Luật Thích Lỗ 耶律适鲁, tiểu tự là Thường
Ca 常哥. Từ nhỏ đã hào sảng, có phong thái của người đã thành
nhân. Đến khi trưởng thành, giữ tiết tháo phẩm hạnh, tự thề không lập gia đình.
Giỏi thơ văn, không cẩu thả khi sáng tác. Khi đọc Thông lịch 通历, thấy được chỗ được mất của tiền nhân, bà có thể bình
phẩm. Da Luật Ất Tân 耶律乙辛 mến tài, nhiều lần xin thơ, Thường Ca làm bài hồi văn,
Ất Tân biết Thường Ca phúng thích mình, ôm giận trong lòng. Sau vu tội cho Thường
Ca, nhưng xét không có chứng tích nên được miễn tội. Bà năm 70 tuổi mất tại
nhà. Thời Hàm Ung 咸雍, bà làm văn thuật lại chính sự đương thời, được bề
trên ngợi khen. Bài văn chép trong bản truyện ở Liêu sử 辽史, được thu nhập vào Toàn Liêu văn 全辽文quyển 8.
Bổ tam sử nghệ văn chí 补三史艺文志căn cứ bản
truyện trứ lục có Da Luật Thường Ca thi 耶律常哥诗, Hồi văn thi 回文诗, Da Luật Thị
Thường Ca tập 耶律氏常哥集. Tác phẩm đều bị thất truyền. Sự tích của bà được thấy
trong Liêu sử 辽史 quyển 107.
(Tra Hồng Đức 查洪德)
Chú của người
dịch
1- Khất Đan 契丹
- Trong Hán Việt
tự điển của Thiều Chửu, chữ 契 có các âm đọc
như sau:
“khế” “khiết” “tiết” “khất” với nghĩa khác nhau. Riêng
âm “khất” ghi rằng:
Khất
Đan 契丹tên một nước
nhỏ ngày xưa, thuộc tỉnh Trực Lệ bây giờ. Sau đổi là nước Liêu (trang 124).
- Trong
Khang Hi tự điển 康熙字典 trang 187
cũng các âm như trên. Riêng với âm “khất” ghi rằng:
Tập vận 集韻phiên thiết là KHI CẬT 欺訖 (khất).
Khất Đan, quốc hiệu. Tống vi nam triều, Khất
Đan vi bắc triều, hậu cải hiệu Liêu.
契丹,
國號. 宋為南朝, 契丹為北朝, 後改號遼
(Khất
Đan là tên nước. Tống là nam triều, Khất Đan là bắc triều, sau đổi gọi là Liêu)
Như vậy tên tộc người, tên nước đọc là “Khất Đan”.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 14/9/2021
Nguồn
TRUNG QUỐC VĂN HỌC GIA ĐẠI TỪ ĐIỂN
LIÊU, KIM, NGUYÊN QUYỂN
中国文学家大辞典
辽, 金, 元卷
Chủ biên: Đặng Thiệu Cơ 邓绍基,
Dương Liêm 杨镰
Bắc Kinh: Trung Hoa thư cục, 2006.