Dịch thuật: Vì sao Lí Tự Thành muốn giết mưu sĩ Lí Nham

 

VÌ SAO LÍ TỰ THÀNH MUỐN GIẾT MƯU SĨ LÍ NHAM

          Cuối đời Minh đã nổ ra cuộc khởi nghĩa nông dân Lí Tự Thành 李自成 ⁽¹⁾. Trong đội ngũ khởi nghĩa của Lí Tự Thành, có mưu sĩ Lí Nham 李岩nổi tiếng, ông đề xuất khẩu hiệu:

Nghinh Sấm Vương, bất nạp lương

迎闯王不纳粮

(Nghinh đón Sấm Vương, không phải nạp lương thực)

để cho quân khởi nghĩa lấy được lòng dân. Đối với kết cục của Lí Nham, trong Tuy khấu kỉ lược 绥寇纪略 có chép: Sau khi thất bại ở Định Châu 定州, có người nói toàn vùng Hà Nam 河南đều đầu hàng đội quân triều Minh. Lí Tự Thành hoảng sợ thất sắc, cùng bộ hạ thương nghị đối sách. Lí Nham chủ động xin được gánh vác nhiệm vụ trọng đại, nguyện đích thân thống lĩnh 2 vạn tinh binh, đến Trung Châu 中州, quận huyện phụ cận nhất định không dám khinh suất vọng động. Cho dù có kẻ dám bạo loạn thì cũng có thể sớm xử lí. Một mưu sĩ khác là Ngưu Kim Tinh 牛金星 muốn Sấm Vương đáp ứng yêu cầu của Lí Nham, Sấm Vương đương thời không đáp ứng. Chẳng bao lâu, Sấm Vương sợ Lí Nham có mưu đồ khác, lúc này Ngưu Kim Tinh dâng lời lên Sấm Vương, nên tìm cơ hội trừ khử Lí Nham, được Sấm Vương gật đầu. Ngày hôm sau, Ngưu Kim Tinh lấy danh nghĩa Lí Tự Thành triệu Lí Nham đến quân doanh uống rượu, cho phục binh ẩn nấp, Lí Nham và em trai Lí Niên 李年 đều bị bắt giết.

          Đoạn ghi chép này tuy có đầu có đuôi, nhưng đối với nguyên nhân Lí Tự Thành giết Lí Nham thì không rõ ràng. “Sợ Lí Nham có mưu đồ khác” thì rốt cuộc là mưu đồ gì? Có lẽ từ thân thế của Lí Nham có thể nhìn ra một đầu mối. Theo chính sử ghi chép, Lí Nham vốn tên Lí Tín 李信, người huyện Khỉ 杞 ⁽²⁾ Hà Nam 河南, con của Binh bộ Thượng thư triều Minh Lí Tinh Bạch 李精白, tham gia khảo thí đậu cử nhân. Nhân vì ra sức khuyên quan phủ địa phương dừng việc thu nặng tạp thuế, đồng thời lại lấy lương thực trong nhà mình để phát chẩn cứu dân, đắc tội với chính quyền địa phương và bọn thân hào, bị bắt giam vào ngục. Khi đội quân của Lí Tự Thành công phá huyện Khỉ, ông được cứu, nhân đó mà đầu bôn Lí Tự Thành. Sau nhân vì có công được phong làm Tướng quân. Nhìn từ ghi chép trong sử liệu, Lí Nham xuất thân trong một gia tộc hiển hách vốn với quân khởi nghĩa nông dân là bất đồng về xuất thân giai cấp. Lúc ban đầu, ông có thể nhân vì tài năng mà được sự tán thưởng của Lí Tự Thành, nhưng Lí Tự Thành rốt cuộc là xuất thân nông dân, có tính bảo thủ giai cấp. Về sau Lí Nham ngày càng hiển lộ tài hoa, Lí Tự Thành càng không vui, thậm chí hoài nghi có một ngày Lí Nham sẽ thay mình, nhân đó mà có động cơ sát hại.

          Đương nhiên, giải thích Lí Tự Thành vì sao sát hại Lí Nham không đủ chứng cớ, chỉ là những lời suy đoán mà thôi.

Chú của người dịch

1- Lí Tự Thành 李自成 (1606 – 1645): Lãnh tụ quân khởi nghĩa nông dân cuối đời Minh, người tộc Đảng Hạng 党项, vốn họ Thác Bạt 拓跋, tên Hồng Cơ 鸿基. Năm 1630 tại huyện Mễ Chi 米脂 hiệu triệu dân chúng đói kém khởi nghĩa, sau đầu bôn Cao Nghinh Tường 高迎祥 (Cao Nghinh Tường hi sinh, ông được tôn làm Sấm Vương 闯王). Năm 1640, theo kế sách quân điền miễn phú thuế của Lí Nham 李岩 rất được dân chúng ủng hộ. Tháng Giêng năm 1644, xưng Đại Thuận Vương 大顺王, ngày 19 tháng 3 công nhập Bắc Kinh 北京, hoàng đế Sùng Trinh 崇祯  tự ải tại Môi Sơn 煤山 (nay là Cảnh Sơn 景山), lật đổ sự thống trị của nhà Minh. Sau khi bị liên quân Ngô Tam Quế 吴三桂và quân Thanh đánh bại tại Sơn Hải Quan 山海关, ngày 29 tháng 4 xưng đế, ngày hôm sau rời kinh thành đi về phía tây. Năm 1645, ông bị địa chủ vũ trang sát hại tại Cửu Cung sơn 九宫山 Hồ Bắc 湖北. Có thuyết cho là ông xuất gia làm tăng, mất khoảng thời Khang Hi 康熙.

2- Về âm đọc của chữ 杞:

          Khang Hi tự điển ghi 康熙字典 rằng:

          Chữ 杞 có mấy bính âm sau: qǐ,  sì, hài

          Với bính âm qǐ (khỉ):

          Đường vận 唐韻, Vận Hội 韻會, Chính vận 正韻 phiên thiết là KHƯ LÍ 墟里.

          Tập vận 集韻 phiên thiết là KHẨU KỈ 口己 .

Đều có âm là 起 (khỉ).

          Thuyết văn 說文 giải thích là một loại thực vật, tức cây “câu khỉ” 枸杞.

          Ngoài ra còn là tên nước, đời sau của nhà Hạ.

          Cũng là một họ, lấy nước làm họ.

(Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã, 2003, trang 458)

          Như vậy chữ 杞 chính âm là “khỉ”, ta quen đọc là “kỉ”.

                                                       Huỳnh Chương Hưng

                                                       Quy Nhơn 05/8/2021 

Nguồn

TRUNG QUỐC VỊ GIẢI CHI MÊ

中国未解之谜

Tác giả: Hải Tử 海子

Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2013