TẦN KỈ
LÍ VIÊN LOẠN SỞ
Lời dẫn
Lời tục có câu:
Hại nhân chi
tâm bất khả hữu, phòng nhân chi tâm bất khả vô
害人之心不可有,防人之心不可无
(Tâm hại người không nên có, tâm đề phòng người không
thể không có)
Xuân Thân Quân 春申君 thông minh một đời mà hồ đồ một thuở, ông không ngờ rằng
một Lí Viên 李园 nhỏ
bé mà rốt cuộc đưa ông vào chỗ chết. Khi Chu Anh 朱英 nói với với ông
sự cảnh giác, ông cười gạt qua một bên, cuối cùng không những ngôi vị Tướng
không giữ được mà ngay cả tính mạng của bản thân và gia đình cũng mất.
Xuân Thân Quân là quý tộc nước Sở, một trong tứ công tử thời
Chiến Quốc, từ vì tài biện luận mà đi sứ nước Tần, dâng thư lên Tần Vương thuyết
phục Tần Sở nên giao hảo. Đương thời Sở thái tử Hoàn 完 đến Tần làm con
tin và bị giữ lại, Xuân Thân Quân đem tính mạng ra bảo hộ, tìm cách đưa thái tử
trở về, sau đó ông cũng về nước Sở, được nhậm mệnh làm Tướng. Xuân Thân Quân từng
đem binh cứu Triệu, lại từng thống lĩnh quân 6 nước chư hầu công Tần, về sau
nhân vì tham đồ phú quý bị Lí Viên lập kế sát hại.
Đối với con người Xuân Thân Quân, Tư Mã Thiên 司马迁đánh giá đại thể công bằng:
Xuân Thân Quân chi
thuyết Tần Chiêu Vương, cập xuất thân khiển Sở thái tử quy, hà kì trí chi minh
dã! Hậu chế vu Lí Viên, mạo hĩ.
春申君之说秦昭王, 及出身遣楚太子归, 何其智之明也! 后制于李园, 旄矣.
(Xuân Thân Quân thuyết phục Tần Chiêu Vương, cùng với việc
đích thân đưa thái tử về lại nước Sở, trí tuệ biết bao! Sau bị Lí Viên mê hoặc
chế ước,đã già rồi vậy.)
Xuân Thân Quân lấy thân theo vua ấy là sự kháng tranh đối với hành vi ỷ mạnh hiếp yếu của bạo Tần, ở một trình độ nhất định bảo vệ và duy trì được lợi ích của nước Sở, là một việc sáng suốt đáng để ngợi khen. Nhưng ông “chiêu trí tân khách, dĩ tương khuynh đoạt” 招致宾客以相倾夺 chẳng qua chỉ là đem tân khách làm vật trang trí để hiển thị phú quý, ông không có được hiền tài chân chính. Cho dù người như Chu Anh, cuối cùng cũng chỉ sợ cái hoạ diệt thân mà phải bỏ đi xa.
Chu Anh biết rõ tình hình Lí Viên nuôi dưỡng thích khách, dự
kiến Lí Viên sau khi Sở Khảo Liệt Vương 楚考烈王 qua đời, tất định
sẽ nhân vì cùng tranh quyền với Xuân Thân Quân mà sẽ ra tay mưu hại trước. Chu
Anh đem dự kiến của mình nói cho Xuân Thân Quân biết, nhắc Xuân Thân Quân phải
đề phòng Lí Viên, đồng thời kiến nghị ra tay trừ khử Lí Viên. Nhưng Xuân Thân
Quân không có nhận thức chính xác về Lí Viên, đối với hành vi chuẩn bị mưu hại
mình của Lí Viên, Xuân Thân Quân cũng không hề quan sát chút nào, nhân đó ông
đã cự tuyệt không thu nạp ý kiến của Lí Viên.
Lời tục có câu:
Đáng đoạn bất
đoạn, phản thụ kì loạn
当断不断反受其乱
(Đáng cắt mà không cắt, mà ngược lại phải chịu cái loạn
vào mình)
Ấy là nói Xuân Thân Quân mất đi cơ hội giết Lí Viên chăng?
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 30/8/2021
Nguồn
TƯ TRỊ THÔNG GIÁM
资治通鉴
Bắc Tống . Tư Mã Quang 司马光
Chủ biên: Nhậm Tư Vũ 任思武
Bắc Kinh . Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013