KÌ SƠN CỰU TRỦNG NGUYỆT MANG MANG (100)
祈山舊塚月茫茫
Ánh trăng mênh mang chiếu lên nấm mộ cũ ở Kì sơn
Kì sơn 祈山: Tức Kì Liên sơn 祈連山 phía đông bắc tỉnh
Thanh Hải 青海, phía tây tỉnh Cam Túc 甘肅.
Kì sơn cựu trũng 祈山舊塚 điển
nhắc đến danh tướng Hoắc Khứ Bệnh 霍去病 thời Tây Hán.
Hoắc Khứ
Bệnh霍去病 (năm 140 – năm 117 trước công nguyên), người Bình
Dương 平阳Hà Đông 河东 (nay
là thành phố Lâm Phần 临汾 tỉnh Sơn Tây 山西), danh tướng thời
Tây Hán, quân sự gia, anh hùng dân tộc. Ông là cháu gọi Đại tư mã Đại tướng
quân Vệ Thanh 卫青bằng cậu, cũng là anh cùng cha khác mẹ với Đại tư mã Đại
tướng quân Hoắc Quang 霍光. Năm 17 tuổi, Hoắc
Khứ Bệnh giữ chức Phiêu diêu hiệu uý 剽姚校尉, thống lĩnh 800 kị
binh thâm nhập đại mạc, hai lần chiếm công đầu, được phong làm Quán Quân Hầu 冠军侯. Năm 19 tuổi thăng làm Phiêu kị tướng quân 骠骑将军, hai lần chỉ huy trận chiến Hà Tây 河西, tiêu diệt và chiêu hàng gần 10 vạn quân Hung nô Hà
Tây, lấy được Kì Liên sơn 祈连山. Đó là lần đầu
tiên chính quyền Hoa Hạ chiếm lĩnh hành lang Hà Tây, từ đó con đường tơ lụa được
khai mở. Năm Nguyên Thú 元狩 thứ 4 (năm 119 trước
công nguyên), Hoắc Khứ Bệnh cùng Vệ Thanh đem quân thâm nhập mạc bắc, trong trận
mạc bắc đã tiêu diệt hơn 7 vạn quân Tả bộ chủ lực của Hung nô, truy kích Hung
nô đến Lang Cư Tư sơn 狼居胥山 và Cô Diễn sơn 姑衍山,
đến tận Hàn Hải 翰海mới quay về. Trận chiến đó khiến Hung nô chạy dài, mạc
nam không có vương đình. Hoắc Khứ Bệnh được phong Đại tư mã Phiêu kị tướng quân
大司马骠骑将军, cùng Vệ Thanh nắm giữ quân chính. Năm nguyên Thú thứ
6 (năm 117 trước công nguyên), Hoặc Khứ Bệnh mắc bệnh và qua đời, năm đó chỉ mới
có 24 tuổi. Hán Vũ Đế ban thuỵ hiệu là “Cảnh Hoàn” 景桓,
bồi táng ở Mậu lăng 茂陵, phần mộ của ông được mô phỏng theo hình dạng Kì Liên
sơn.
https://baike.baidu.com/item/%E9%9C%8D%E5%8E%BB%E7%97%85/137234
Nguyệt mang mang月茫茫: Ánh trăng
mênh mang. Tào Đường 曹唐 thời Đường trong bài Tiên tử động trung hữu hoài Lưu Nguyễn 仙子洞中有怀刘阮 có câu:
Bất tương
thanh sắt lí Nghê thường
Trần mộng na
tri hạc mộng trường
Động lí hữu
thiên xuân tịch mịch
Nhân gian vô
lộ nguyệt mang mang
................
不将清瑟理霓裳
尘梦那知鹤梦长
洞里有天春寂寂
人间无路月茫茫
..................
( Chọn được
ngày bất tương đàn sắt gẩy khúc Nghê thường
Giấc mộng cõi trần sao biết được giấc mộng cõi tiên là
dài hơn
Nơi động tiên riêng có bầu trời nhưng mùa xuân tịch mịch
Chốn nhân gian không có đường, ánh trắng thấy mênh
mang
https://baike.baidu.com/tashuo/browse/content?id=adba76107b308509361bed03
Tác giả Đặng
Trần Côn mượn điển này để ví những nấm mộ của chiến binh lạnh lẽo chốn sa trường.
Câu 100 này, bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của
Đoàn Thị Điểm là:
Non Kỳ quạnh quẽ trăng treo (95)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 29/7/2021