TIẾU HƯỚNG MAN KHÊ ĐÀM MÃ VIỆN (40)
笑向蠻溪談馬援
Cười hướng đến Man Khê bàn chuyện Mã Viện
Man Khê 蠻溪 / 蛮溪: Ở đây chỉ Ngũ
Khê Man 五溪蛮. Đầu đời Hán, quận Kiềm Trung 黔中đời Tần đổi thành quận Vũ Lăng 武陵, đối với dân tộc thiểu số cư trú nơi đây gọi chung là
Vũ Lăng Man 武陵蛮. Từ đời Đông Hán đến đời Tống, Vũ Lăng Man trong khu
vực ngũ khê của thượng du sông Nguyên 沅, nên cũng gọi là Ngũ
Khê Man 五溪蛮. Thời Lưỡng Hán, vương triều trung ương phong kiến tiến
hành trị lí vùng Vũ Lăng Man. Thời Đông Hán, Vũ Lăng Man từng nhiều lần làm phản
bị trấn áp. Theo Nam sử - Di Mạch truyện
hạ 南史 - 夷貊传下, ở Vũ Lăng có Hùng khê 雄溪,
Môn khê 樠溪, Thần khê 辰溪, Dậu khê 酉溪, Vũ khê 武溪, gọi chung là “Ngũ
Khê Man”.
Mã Viện 馬援 / 马援: (năm 14
trước công nguyên – năm 49): Tự Văn Uyên 文渊,
người Mậu Lăng 茂陵 quận
Phù Phong 扶风 (nay
là phía đông bắc Hưng Bình 兴平Thiểm Tây 陕西), là một trong những công thần khai quốc triều Đông
Hán. Cuối vương triều Tân 新, Mã Viện đến với Lũng
Hữu quân phiệt Ngỗi Hiêu 隗嚣, rất được coi trọng.
Về sau Mã Viện quy thuận Quang Vũ Đế Lưu Tú 光武帝刘秀. Sau khi triều Đông Hán kiến lập, Mã Viện vẫn lãnh binh chinh chiến,
tây phá Lũng Khương 陇羌, nam chinh Giao Chỉ 交趾,
bắc kích Ô Hoàn 乌桓, bái làm Phục
Ba Tướng Quân 伏波将军, phong Tân Tức Hầu 新息侯,
người đời gọi ông là “Mã Phục Ba” 马伏波. Khí khái “Lão đương
ích tráng” 老当益壮 (tuy tuổi cao nhưng chí khí luôn mạnh mẽ), “Mã cách
khoả thi” 马革裹尸 (da
ngựa bọc thây) của ông được người đời sau sùng kính. Năm Kiến Vũ 建武 thứ
25 (năm 49), trong lúc thảo phạt Ngũ Khê Man 五溪蛮,
Mã Viện mắc bệnh nặng và qua đời, hưởng niên 63 tuổi.
https://baike.baidu.com/item/%E9%A9%AC%E6%8F%B4/3606
Cuối thời
Tây Hán, thế lực của Ngũ Khê Man rất lớn, thủ lĩnh là Điền Cường 田强 từng
với 5 vạn Man binh đối kháng với Vương Mãng 王莽.
Sau khi triều Đông Hán kiến lập, triều đình trưng dụng dao dịch, thu thuế khoá
đối với Ngũ Khê Man, khiến họ phản kháng. Năm Kiến Vũ 建武 thứ 24 (năm
48), Ngũ Khê Man phát sinh bạo động, triều đình phái Vũ uy tướng quân Lưu Thượng
刘尚thống lĩnh hơn vạn binh mã đi tiễu trừ, do vì khinh địch,
mạo hiểm tấn công, kết quả toàn quân bị diệt. thủ lĩnh Ngũ Khê Man thừa thắng
phát động tấn công, thuận theo sông Nguyên 沅
xuống đến quận Vũ Lăng 武陵. Triều đình lại
phái Yết giả Lí Tung 李嵩, Trung Sơn Thái thú
Mã Thành 马成 xuất
binh đánh dẹp, nhưng cũng bị bại trận. Mã Viện năm đó đã 62 tuổi, chủ động xin
lãnh binh xuất chiến. Quang Vũ Đế Lưu Tú 光武帝刘秀 thấy Mã Viện tuổi
cao, nên không đồng ý. Mã Viện chứng minh bản thân hãy còn có thể chinh chiến
đã lập tức khoác chiến bào, nhảy lên ngựa. Thế là Quang Vũ Đế Lưu Tú phái Mã Viện
thống lĩnh Trung lang tướng Mã Vũ 马武, Cảnh Thư 耿舒, Lưu Khuông 刘匡, Tôn Vĩnh 孙永 đem
12 bộ binh mã, cùng hơn 4 vạn người chinh phạt Ngũ Khê Man.
Mùa
xuân năm Kiến Vũ thứ 25 (năm 49), đại quân Mã Viện từ Trường Giang 长江 vào
Động Đình 洞庭, đến Hạ Tuyển (Tuấn) 下隽
(nay là Nhạc Dương 岳阳Hồ
Mã Viện
lui về Duy Cốc 维谷, lòng quân dao động. Bộ tướng Cảnh Thư dâng thư lên
Quang Vũ Đế Lưu Tú, báo cáo Mã Viện chỉ huy sai lầm. Lưu Tú liền phái Hổ bôn
Trung lang tướng Lương Tùng 梁松hoả tốc đến, chuẩn bị
trách cứ mã Viện. Nhưng, khi Lương Tùng tới được Hồ Đầu sơn, Mã Viện đã chết
trong quân.
https://www.163.com/dy/article/DPOUAP320523A117.html
Câu 40 này, bản diễn Nôm “Chinh phụ ngâm diễn ca” tương truyền của
Đoàn Thị Điểm là:
Tới Man khê bàn sự Phục Ba (38)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 14/6/2021