“BÁI” VÀ “ẤP” CÓ PHẢI LÀ MỘT
Thời cổ,
“bái” 拜 còn
gọi là “quỵ bái lễ” 跪拜礼, là lễ nghi thường thấy nhất. Gọi là “bái” 拜, người xưa giải thích rằng “dĩ đầu trước địa vi bái” 以头著地为拜 (dùng
đầu chạm đất là bái), lúc ban đầu là một loại lễ nghi biểu thị sự thần phục. Về
sau mở rộng, biểu thị ý nghĩa người dưới đối với bề trên. Do bởi người xưa
không có ghế, đều trải chiếu mà ngồi, lúc “bái”, tất nhiên trước tiên phải “quỵ”
xuống, “bái” và “quỵ” không phân chia riêng, cho nên xưng là “quỵ bái” 跪拜.
Động
tác điển hình nhất của “bái” là “dĩ đầu trước địa” (dùng đầu chạm đất), căn cứ
vào thời gian dài ngắn khi đầu tiếp đất, “bái” có thể phân làm hai loại: “khể
thủ” 稽首 và
“đốn thủ” 顿首. “Khể thủ”, thời gian đầu tiếp đất dài, biểu thị
trình độ tôn kính cũng cao; “Đốn thủ” thời gian đầu tiếp đất ngắn, kính ý thấp
hơn “khể thủ”. Hai loại lễ nghi này nhìn chung dùng cho bề tôi đối với vua, cấp
dưới đối với cấp trên, vãn bối đối với trưởng bối.
Trong lễ
“bái” còn có loại lễ “không thủ” 空首, không cần “dĩ đầu
trước địa”, lúc hành lễ, quỳ trên đất, hai tay chạm nhau trên mặt đất, sau đó đầu
cúi xuống đến tay là được, loại lễ này là đáp lễ của “quỵ bái” dành cho vua đối
với bề tôi, cấp trên đối với cấp dưới, trưởng bối đối với vãn bối.
Do đó
có thể thấy, “bái” là đại lễ vô cùng long trọng, dùng trong những trường hợp lễ
nghi long trọng.
Còn “ấp”
揖 thì
hình thức hành lễ và trường hợp sử dụng đều khác với “bái”. Tình huống thông
thường lúc hành lễ “ấp”, người hành lễ đứng, hai tay hợp lại, từ trên vái xuống.
Trong Đông
Cổ sở vị ấp, đản cử thủ nhi dĩ
古所谓揖, 但举手而已
(Thời cổ gọi là ấp, là chỉ cất tay lên mà thôi)
Loại lễ này là lễ tương kiến, dùng trong trường hợp khi người ta gặp nhau. Lễ nghi của người xưa rất phức tạp rối rắm, khi “ấp” người hành lễ cũng phải căn cứ vào đối tượng, dựa theo yêu cầu mà thực hành phương thức chắp tay với mức độ khác nhau. Rõ ràng, “bái” 拜 và “ấp” 揖 là hai loại lễ nghi hoàn toàn khác nhau.
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 02/6/2021
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên
soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã,
2013