TAM CÔNG CỬU KHANH
Tam
công Cửu khanh 三公九卿 là quan chế trung ương xác lập thời triều Tần. Tam
công 三公 là 3
quan viên cao nhất phụ trợ quốc quân thời cổ, Cửu khanh 九卿 là 9
quan viên cao cấp của chính phủ trung ương. Đời Chu từng xuất hiện qua “Tam
công Lục khanh” 三公六卿, là Thái sư 太师, Thái bảo 太保, Thái phó 太傅 phò tá hoàng đế làm
Tam công, lấy Trủng tể 冢宰 (tổng quản quân
chính), Tư mã 司马 (phụ
trách quân vụ), Tư khấu 司寇 (phân quản hình phạt), Tư không 司空 (phụ
trách công trình), Tư đồ 司徒 (phụ
trách dân chính), Tông bá 宗伯 (phụ trách lễ nghi) làm Lục khanh. Về sau sau khi Tần
Thuỷ Hoàng thống nhất 6 nước, theo kiến nghị của Lí Tư, kiến lập chế độ trung
ương tập quyền lấy hoàng đế là tôn quý, lấy Tam công Cửu khanh làm làm quan chế
trung ương.
Tam công lần lượt là: Thừa tướng
丞相, Thái uý 太尉, Ngự sử đại phu 御史大夫, trong đó:
- Thừa tướng chủ quản hành
chính toàn quốc.
- Thái uý phụ trách nắm giữ
quân chính toàn quốc.
- Ngự sử đại phu phụ trách câu
thông giữa hoàng đến với quần thần đồng thời giám đốc quần thần.
Cửu
khanh lần lượt là:
- Phụng thường 奉常 (chưởng
quản lễ nghi tông miếu, đứng đầu Cửu khanh).
- Lang trung lệnh 郎中令 (lãnh
đạo thị vệ cung đình)
- Vệ uý 卫尉 (chưởng
quản cảnh vệ cung môn)
- Thái bộc 太仆 (chưởng
quản ngự mã cung đình và mã chính quốc gia)
- Đình uý 廷尉 (phụ
trách tư pháp)
- Điển khách 典客 (phụ
trách sự vụ ngoại giao)
- Tông chính 宗正 (phân
quản sự vụ hoàng tộc)
- Trị túc nội sử 治粟内史 (chưởng
quán phú thuế dao dịch)
- Thiếu phủ 少府 (phụ
trách tài chính cung đình).
Cơ cấu
cơ bản của Tam công Cửu Khanh được đời Hán dùng theo, chỉ là danh xưng cụ thể
có biến đổi. Thừa tướng được đổi gọi là “Đại tư đồ” 大司徒,
Thái uý đổi gọi là “Đại tư mã” 大司马, Ngự sử đại phu đổi
gọi là “Đại tư không” 大司空. Phụng thường
trong Cửu khanh đổi thành “Thái thường” 太常,
Đình uý đổi thành “Đại lí” 大理, Điển khách đổi
thành “Đại hồng lô” 大鸿胪, Trị túc nội sử đổi thành “Đại tư nông” 大司农. Chẳng qua chức trách cơ bản thay đổi không lớn.
Sự kiến lập chế độ Tam công Cửu khanh lần đầu tiên đã xác lập chế độ trung ương tập quyền. Ngoài ra, có thể nhìn thấy đại bộ phận quan chức trong Cửu khanh vốn đều chỉ là nô bộc phụ trách sự vụ hoàng gia, nhưng lại đảm nhận chức trách xử lí sự vụ quốc gia, điều đó cũng bộ lộ chỗ thô ráp giữa gia sự hoàng đế và quốc sự ở lúc ban đầu kiến lập chế độ. Từ triều Tần đến thời Lưỡng Tấn, các vương triều đều lấy chế độ Tam công Cửu khanh làm cơ cấu quan chế trung ương làm cơ bản, mãi đến đời Văn Đế 文帝 triều Tuỳ sáng lập chế độ Tam sảnh Lục bộ 三省六部, Tam công Cửu khanh mới tuyên cáo kết thúc. Nhưng sự thực, chế độ Tam sảnh Lục bộ vẫn chịu ảnh hưởng chế độ Tam công Cửu khanh.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 18/4/2021
Nguồn
BẤT KHẢ BẤT TRI ĐÍCH 3000 CÁ VĂN HOÁ THƯỜNG THỨC
不可不知的 3.000
个文化常识
Biên soạn: Tinh Hán 星汉
Bắc Kinh: Trung Quốc Hoa Kiều xuất bản xã, 2010