ÔNG RẰNG: BỈ
THỬ NHẤT THÌ (3051)
Bỉ thử nhất thì: Tức “Bỉ nhất thì, thử
nhất thì” 彼一时, 此一时 trước và nay thời gian khác nhau, tình hình cũng có sự
biến đổi. Xuất xứ từ Mạnh Tử - Công Tôn Sửu
hạ 孟子 - 公孙丑下:
Mạnh Tử khứ Tề, Sung Ngu lộ vấn viết: “Phu tử
nhược hữu bất dự sắc nhiên. Tiền nhật Ngu văn chư Phu tử viết: ‘Quân tử bất oán
thiên, bất vưu nhân’.”
Viết: “Bỉ nhất thì, thử nhất thì dã.
Ngũ bách niên tất hữu vương giả hưng, kì gian tất hữu danh thế giả. Do
孟子去齐, 充虞路问曰: “夫子若有不豫色然. 前日虞闻诸夫子曰: ‘君子不怨天, 不尤人’.”
曰 “彼一时, 此一时也. 五百年必有王者兴, 其间必有名世者. 由周而来, 七百年有馀岁矣. 以其数, 则过矣; 以其时考之, 则可矣. 夫天未欲平治天下也, 如欲平治天下, 当今之世, 舍我其谁也? 吾何为不豫哉?”
(Mạnh Tử
rời nước Tề, trên đường đi Sung Ngu hỏi rằng: “Dường như thầy có điều không
vui. Trước đây Ngu này từng nghe thầy có nói: “Bậc quân tử không oán trời,
không trách người’.”
Mạnh Tử
đáp rằng: “Đó là lúc trước, hiện tại là lúc này. Cứ qua 500 năm tất sẽ xuất hiện
thánh nhân, trong khoảng thời gian đó, nhất định sẽ có người hiền nổi tiếng
trên đời phò tá quân vương thực hiện vương đạo. Từ đời
(“Mạnh Tử” 孟子: Vạn Lệ Hoa 万丽华, Lam Húc 蓝旭 chú dịch. Bắc Kinh: Trung Hoa thư cục, 2007)
Ông rằng: Bỉ
thử nhất thì
Tu hành thì
cũng phải khi tòng quyền.
(“Truyện Kiều” 3051 – 3052)
Bỉ thử nhất
thì: Nghĩa đen là cái này cái kia mỗi
cái một thời, tức là hành động của mình phải thay đổi theo hoàn cảnh, có lúc đi
tu là phải, có lúc lấy chồng lại là đúng hơn.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Mạnh Tử đáp Sung ngu tiền nhật dư thường
ngôn, quân tử bất oán thiên, bất vưu nhân, nhi kim nhược hữu bất dự cái bỉ nhất
thời thử nhất thời dã.
孟子答充虞前日予嘗言君子不怨天不尤人而今若有不豫蓋彼一辰此一辰也.
(Ông Mạnh
tử đáp lời hỏi của Sung ngu: Ngày trước ta thường nói người quân tử không oán
trời, không trách người, mà nay ta lại có điều chẳng bằng lòng, vì tuỳ việc mỗi
lúc một khác.)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Bản “Kim Vân Kiều”
(Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, câu 3052 là:
Tu hành thì cũng phải khi TÙNG quyền.
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 28/4/2021