DỄ
ĐEM GAN ÓC ĐỀN NGHÌ TRỜI MÂY (2426)
Thành
ngữ Trung Quốc có câu “Can não đồ địa” 肝脑涂地 / 肝腦塗地 hình dung bị chết thảm và cũng dùng để
ví hết lòng trung thành, bất kì sự hi sinh nào cũng đều không tiếc.
Trong
Sử kí – Lưu Kính Thúc Tôn Thông liệt truyện
史记
- 刘敬叔孙通列传có đoạn:
Kim bệ hạ khởi Phong Bái, thu tốt tam thiên
nhân, dĩ chi kính vãng nhi quyển Thục Hán, định Tam Tần, dữ Hạng Vũ chiến Huỳnh
Dương, tranh thành Cao chi khẩu, đại chiến thất thập, tiểu chiến tứ thập, sử
thiên hạ chi dân can não đồ địa, phụ tử bạo cốt trung dã, bất câu thăng số, khốc
khấp chi thanh vị tuyệt, thương di giả vị khởi, nhi dục tử long ư Thành Khang
chi thời, thần thiết dĩ vi bất mâu dã.
今陛下起丰沛, 收卒三千人, 以之径往而卷蜀汉,
定三秦, 与项羽战荥阳, 争成皋之口,
大战七十, 小战四十, 使天下之民肝脑涂地,
父子暴骨中野, 不可胜数, 哭泣之声未绝伤痍者未起,
而欲比隆於成康之时, 臣窃以为不侔也.
(Nay
bệ hạ từ đất Phong đất Bái nổi dậy, chiêu tập ba ngàn sĩ tốt, theo đường tắt
chiếm Thục Hán, bình định Tam Tần, giao chiến với Hạng Vũ ở Huỳnh Dương, tranh
đoạt Thành Cao hiểm yếu, đánh lớn 70 trận, đánh nhỏ 40 trận, khiến bách tính
trong thiên hạ gan óc lầy đất, cha con phơi xương đầy đồng, nhiều không kể xiết,
tiếng khóc chưa dứt, kẻ bị thương chưa khỏi, mà nay lại muốn hưng thịnh như thời
Thành Khang, thần trộm cho là không ngang nhau được.)
https://baike.baidu.com/item/%E5%88%98%E6%95%AC%E5%8F%94%E5%AD%99%E9%80%9A%E5%88%97%E4%BC%A0
Và
trong Hậu Hán thư – Tô Vũ truyện 后汉书 - 苏武传 có đoạn:
Vũ viết: “Vũ phụ tử vô công đức, giai vi bệ
hạ sở thành tựu, vị liệt Tướng, tước Thông Hầu, huynh đệ thân cận, thường nguyện
can não đồ địa. Kim đắc sát thân tự hiệu, tuy mông phủ việt thang hoạch, thành
cam lạc chi. Thần sự quân, do tử sự phụ dã. Tử vị phụ tử. Vô sở hận, nguyện vô
phục tái ngôn.
武曰: ‘武父子亡功德,
皆为陛下所成就, 位列将, 爵通侯,
兄弟亲近, 常愿肝脑涂地. 今得杀身自效,
虽蒙斧钺汤镬, 诚甘乐之. 臣事君,
犹子事父也. 子为父死, 亡所恨,
愿无复再言.’
(Tô
Vũ nói rằng: ‘Cha con chúng tôi không có công đức gì, là do bệ hạ tài bồi cất
nhắc, được vào hàng tướng quân, phong tước Thông Hầu, anh em đều là thân cận của
bệ hạ, luôn nguyện gan óc lầy đất. Nay được cơ hội hi sinh để báo đáp cho đất
nước, dù chịu cực hình búa rìu chém chết, đỉnh vạc đun sôi cũng cam lòng. Bề
tôi thờ vua giống như con thờ cha. Con vì cha mà chết, không có gì phải ân hận,
mong ông không nói thêm gì nữa.’)
https://baike.baidu.com/item/%E6%B1%89%E4%B9%A6%C2%B7%E8%8B%8F%E6%AD%A6%E4%BC%A0
Chạm xương
chép dạ xiết chi
Dễ đem gan óc
đền nghì trời mây
(“Truyện Kiều” 2425 - 2426)
Gan óc: Chỉ những vật liên quan tới sự sống.
Câu 2426: Tức là khó lòng có thể đem cuộc sống của mình để đền bù lại cái ơn lớn
như trời.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Nguyên truyện: Kiều vân trượng Đại phu thiên
uy, nhất triêu tẩy tận, tuy can não đồ địa, bất túc dĩ đáp hậu tứ. Từ Hải đạo,
kiến bất bình tiện khởi can qua thị ngô đồ bản sắc, đản dục sử khanh trùng
phùng phụ mẫu, nhiên hậu ngô nguyện khiêm.
原傳: 翹云仗大王天威一朝洗盡雖肝腦塗地不足以答厚賜徐海道見不平便起干戈是吾徒本色但欲使卿重逢父母然後吾願慊
(Nguyên truyện:
Nàng Kiều nói nhờ uy Đại vương như trời, tôi dẫu đem gan óc vùi xuống đất, chưa
đủ đền được ơn sâu, Từ Hải nói thấy sự bất bình thì khởi can qua, đó là bản
tính chúng tôi, nay chỉ mong cho nàng gặp được cha mẹ thì ta hả bụng lắm.)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Câu 2426 này, Thuý Kiều ý nói cho dù gan óc có lầy đất
cũng không đủ để đền ơn.
Bản “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
câu 2425 là:
KHẮC xương GHI dạ xiết chi
Huỳnh
Chương Hưng
Quy Nhơn 05/3/2021