ĐẨY XE VÂNG
CHỈ ĐẶC SAI (2453)
Đẩy xe: Tiếng Hán là “thôi cốc” 推毂 / 推轂, chỉ đẩy xe tiến
lên, một lễ tiết long trọng khi đế vương nhậm mệnh tướng soái. Trong Sử kí – Trương Thích Chi, Phùng Đường liệt
truyện 史记 - 张释之冯唐列传 có ghi:
Đương thị chi thời, Hung nô tân đại nhập Triều
Na, sát Bắc địa Đô uý Ngang. Thượng dĩ Hồ khấu vi ý, nãi tốt phục vấn Đường viết:
“Công hà dĩ tri ngô bất năng dụng Liêm
Pha, Lí Mục dã?”
Đường đối viết:
“Thần văn thượng cổ Vương giả chi khiển
tướng dã, quỵ nhi thôi cốc, viết ‘Khổn dĩ nội giả, quả nhân chế chi; khổn dĩ
ngoại giả, tướng quân chế chi. Quân công tước thưởng giai quyết vu ngoại, quy
nhi tấu chi.’ Thử phi hư ngôn dã ...”
当是之时, 匈奴新大入朝那, 杀北地都尉卬. 上以胡寇为意, 乃卒复问唐曰:
“公何以知吾不能用廉颇, 李牧也?”
唐对曰:
“臣闻上古王者之遣将也, 跪而推毂曰: ‘阃以内者寡人制之, 阃以外者将军制之. 军功爵赏皆决于外, 归而奏之.’ 此非虚言也 ...”
(Lúc bấy giờ, Hung nô cử binh
xâm nhập huyện Triều Na, giết chết Đô uý quận Bắc Địa là Ngang. Văn Đế vì quân
Hung nô mà lo, cuối cùng bèn hỏi Phùng Đường:
“Sao
ông biết ta không thể dùng Liêm Pha, Lí Mục?”
Phùng
Đường đáp:
“Thần
nghe nói, quân vương thời cổ khi phái khiển tướng quân, đã quỳ xuống đẩy xe,
nói rằng: ‘Việc từ cổng thành ngoài trở vào thì quả nhân làm chủ, việc từ cổng
thành ngoài trở ra thì giao cho tướng quân quyết đoán. Luận công ban thưởng
phong tước đều do tướng quân bên ngoài quyết định, khi trở về mới báo lên.’ Đó
không phải là nói suông.”)
http://wyw.5156edu.com/html/z7881m6496j3414.html
Đẩy xe, vâng
chỉ đặc sai
Tiện nghi bát
tiễu, việc ngoài đổng nhung
(“Truyện Kiều” 2453 – 2454)
Đẩy xe: Chữ Hán là thôi cốc. Ngày xưa, khi ông tướng vâng lệnh
vua đi đánh giặc thì nhà vua tiễn ra cổng thành, lấy tay đẩy xe ông tướng một
cái tỏ ý uỷ thác một công việc quan trọng.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Sử kí: Thiên tử mệnh tướng thôi cốc viết: Khổn
dĩ ngoại Tướng quân chế chi.
史記: 天子命將推轂曰閫以外將軍制之
(Sách Sử
ký: Vua sai quan tướng đi đánh giặc, lúc tiễn ra đẩy xe mà dặn rằng: Từ cửa khổn
trở ra cho quan Tướng quân được quyền tiện nghi.)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Trong “Tư liệu Truyện Kiều - Bản Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn Tài
Cẩn phiên Nôm, câu 2453 là:
DẪY xe vâng chỉ đặc sai
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 21/3/2021