MÀ LÒNG PHIẾU MẪU MẤY VÀNG CHO CÂN (2348)
Phiếu mẫu 漂母: “Phiếu” 漂 là cho bông tơ thấm nước rồi dùng chày đập cho trắng sạch,
cho nên gọi những người đàn bà lớn tuổi đập bông tơ là “phiếu mẫu”.
Hàn Tín
韩信 lúc
chưa đắc chí, rất nghèo khó. Ông thường câu cá dưới thành, hi vọng sẽ gặp vận
may để giúp cho cuộc sống. Nhưng đó không phải là cách để dựa vào, vì thế thường
bị đói. Nơi Hàn Tín câu cá, có nhiều phiếu mẫu (bà lão đập bông tơ), trong đó
có một người thương cảm cảnh ngộ của Hàn Tín nên không ngừng giúp Hàn Tín thức
ăn. Trong lúc gian khó được ân huệ của một người cần lao khắc khổ kiếm sống bằng
đôi tay của mình, Hàn Tín vô cùng cảm kích, nên đã nói với phiếu mẫu rằng,
tương lai nhất định sẽ báo đáp hậu hĩ. Về sau, Hàn Tín lập nhiều công lao cho
Hán Vương, được phong làm Sở Vương. Nghĩ đến mình từng chịu ân huệ của phiếu mẫu,
Hàn Tín sai người mang rượu cùng thức ăn đến cho bà, đồng thời tặng 1000 lượng
vàng để đáp tạ.
Thành
ngữ “Nhất phạn thiên kim” 一饭千金 xuất xứ từ câu
chuyện này.
https://baike.baidu.com/item/%E4%B8%80%E9%A5%AD%E5%8D%83%E9%87%91/603303
Trong Sử kí – Hoài Âm Hầu liệt truyện 史记 - 淮阴侯列传 có
chép:
Tín điếu ư thành hạ, chư mẫu phiếu, hữu nhất
mẫu kiến tín cơ, phạn Tín, cánh phiếu sổ thập nhật. Tín hỉ, vị phiếu mẫu viết:
“Ngô tất hữu trọng báo mẫu.” Mẫu nộ viết: “Đại trượng phu bất năng tự tự, ngô
ai vương tôn nhi tiến thực, khởi vọng báo hồ!”.
.............
Hạng Vũ dĩ phá, Cao Tổ tập đoạt Tề
Vương quân. Hán ngũ niên chinh nguyệt, tỉ Tề Vương Tín vi Sở Vương, đô Hạ Bì.
Tín chí quốc, triệu sở tùng thực phiếu mẫu, tứ thiên kim ...
信钓於城下, 诸母漂, 有一母见信饥, 饭信, 竟漂数十日. 信喜, 谓漂母曰: “吾必有重报母.” 母怒曰: “大丈夫不能自食, 吾哀王孙而进食, 岂望报乎?”
..........
项羽已破, 高祖袭夺齐王军. 汉五年正月, 徙齐王为楚王, 都下邳.
信至国, 召所从食漂母, 赐千金 .....
(Hàn
Tín câu cá dưới thành, có mấy bà lão bên sông đập bông tơ cho trắng sạch. Một
bà thấy Hàn Tín đói, liền cho Hàn Tín cơm ăn, mấy chục ngày như thế, cho đến
lúc xong việc. Hàn Tín rất vui mừng, nói với bà lão rằng: “Tôi nhất định sẽ báo
đáp bà hậu hĩ.” Bà lão giận nói rằng: “Đại trượng phu không thể tự nuôi lấy
mình, ta thương cảm mới cho cho công tử cơm ăn, há mong được báo đáp sao?”
..........
Hạng Vũ
bị đánh bại, Cao Tổ tập kích đoạt lấy quân quyền của Tề Vương. Tháng Giêng năm
Hán Vương thứ 5, đổi phong Tề Vương Hàn Tín làm Sở Vương, kiến đô tại Hạ Bì.
Hàn Tín
đến Hạ Bì, triệu kiến phiếu mẫu từng cho Hàn Tín cơm ăn, tặng bà ngàn vàng....)
http://www.guoxue.com/shibu/24shi/shiji/sj_092.htm
Nghìn vàng gọi chút lễ thường
Mà lòng phiếu
mẫu mấy vàng cho cân
(“Truyện Kiều” 2347 - 2348)
Lòng phiếu mẫu: Phiếu mẫu nghĩa đen là bà đập vải. Hàn Tín khi còn
hàn vi bị đói, được một bà già đập vải cho ăn một bữa cơm. Sau này vinh hiển,
Hàn Tín tạ ơn bà một ngàn vàng. Đây chỉ lòng giúp đỡ người khác trong lúc hoạn
nạn.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích,
ghi rằng:
Hán kỷ: phiếu mẫu kiến Hàn Tín điếu ngư nhân
cơ nhi phạn chi, hậu Tín vi Hán tướng, báo mẫu dĩ thiên kim.
漢紀漂母見韓信釣魚因饑而飯之後信為漢相報母以千金
(Sách
Hán: Bà Phiếu mẫu thấy Hàn Tín câu cá nhân thấy đói mà đãi cơm, sau ngươi Tín
làm quan nhà Hán, báo ơn trả nghìn vàng)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)
Xét: Trong “Tư liệu Truyện Kiều - Bản
Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn phiên Nôm, câu 2348 là:
MỐI lòng Phiếu mẫu mấy vàng cho cân
(Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
Huỳnh Chương Hưng
Quy Nhơn 22/02/2021